Linditë Ramushi Dushku: shkrimtare. Psikologe këhillimi dhe shkolle reflektim mbi veprën “Vrima”
“Gruaja dhe hyri”
Rita petro e njohur tashmë si krijuese bashkëkohore shqiptare. e cila theu tabu që njerëzit, shoqeria e turma as nuk mund t’i pranonin se janë tema për të cilat duhet të flasim e aq më pak që u duhet dhënë zë.
Letërsia e Rita Petro, e promovonë dhe ndërton një vend ku trupi, dhimbja, dëshirat e gruas dhe ekzistenca e sajë janë poetike. Letërsia e Ritës, na bën të kujtojmë dhe të reflektojmë se si përceptohet liria nga ne dhe shoqëria, si e kuptojmë ne lirinë. Sepse në letërsinë e Rita Petros e gjejmë njeriun të zhveshur nga gjithcka. Rita përdoror trupin e njeriut për të treguar cdo gjë që përcillet nga bota jonë e brendshme, na lë të kuptojmë se realisht ne vijmë të ngjizur nga dicka fluide sic është sperma e burrit dhe veza plot mistike e gruas. Vijmë nga një gjë mistike e shkëputur nga bota fizike, dhe që përmes një trupi vijmë në këtë botë. Përmes këtij trupi ne mund të përcjellim gjithcka që shpirti mban. Përmes trupit do të shfaqim kënaqësitë, dhimbjet, dashurinë, emocionet e shumta. Ndaj trupi është një mesazh përcjellës i qenies njeri. Në ekzistencializëm vihet theksi te ajo cka njeriu është dhe njeh se është, njeriu kërkn të njihet e pranohet nga vetja e të tjerët për atë cka është. Njeriu e ka të nevojshme të shpjegohet e të kuptohet në turmë ashtu si është, pa censure, pa norma që i vë shoqëria, pa ndjekur rregulla që morali i shoqërisë vë.
Kush më së miri do ta përcillte historinë njerëzore kështu siç mund ta bëj letërsia. Askush më mirë dhe asgjë më së afërti nuk do të mund të njihte njeriun dhe ta përcillte atë histori ndër breza se sa çfarë mund të bëj një shkrimtar, atë që bën letërsia. Veçanërisht poezia, që përveç rrëfimit, ne njohim brendësinë e njeriut, njohim dhembjen, dashurinë, dëshirat, besimet, përjetimet, kuptojmë, pra e shohim njeriun nga shumë dimensione.
Pikërisht këtë bën Rita Petro me letërsinë e saj, na ofron nje njohje dimensionale të shumtë me njeriun, me gruan. Gruaja si qenie e brishtë dhe e fortë njëkohësisht, në letërsinë e Ritës është pikënisja e çdo gjëje të bukur. E në të vërtetë nga një grua lind vet jeta, një grua mbartë folenë e farës që burrat hedhin.
Në vëllimin poetik “Vrima” Rita Petro, ka bërë një thirrje të fuqishme mendjes sonë e duke iu drejtuar turmës, për lidhjen që autorja bën mes trupit dhe asaj cka quhet shpirt, vlerave dhe miteve që njeriu i ka krijuar për gruan. Një vepër që ka thyer kufinjtë e guximit për të shprehur atë cka ajo e sheh vetën për vetën, e pastaj në familje e shoqëri më vonë.
Rita dhe vepra e saj “Vrima”, na kanë bërë me dije se gruaja përtej dallimit gjinor me seksin tjetër, është një shpirt që kërkon të përshtatet në vendin që i takon.
Por, përvec kësaj, rita i ngre himn figurave të rëndësishme për të dhe njeriun universal, figura e babait është shtylla që asaj i krijon siguri, përmes babait duket sikur njeh dhe pranon zotin në jëtë. Figurën e krishtit si mbrojtës e si mbajtës i balancës së një rregulli se jeta ka disa hyjni që ndonjëherë duhet ti quajmë si të bazuara në një themel. Sic lartëson gruan, që nuk bën asgjë më shumë pos tregon një të drejtë njerëzore, se dallimi i seksit nuk tregon dhe dallimin individual në krahasimet burra e gra. Pra, Rita ngre lart figurën e gruas por nuk e dënon burrin në kuptimin e krahasimit prë rëndësinë që kanë ata në krijimin e identitetit të saj dhe të familjes. Ndonëse ne pamje të parë letërsia e Ritës duket vullgare, krahasuese fuqishë, ajo është më së shhumti afër një lidhjeje aq intime dhe të bukur mes dy gjinive, është një thirrje aq e fortë mes njeriut dhe asaj që quhet botë fizike.
Në kuptimin psikologjik, koncepti i vrimës ndonjëherë shihet si boshllëk, si një hapsirë ku kërkohet të plotësohet, një zbrastësi emocionale ku tregohet për një mos pranim, dashurie e sigurie. Ndonjëherë është simbol i frikës dhe i ankthit. Vëllimi shoqërohet me një akt psikoterapeutik, përmes shpalosjes së dhimbjes, hapen plagët dhe u hapet rruga për tu shëruar, jo për tu fshehur. Sipas qasjes psikdinamike, narracioni apo shprehja për një ngjarje cfarëdo qoftë përjetimi i saj, është një urë drejtë një terapie që mund t’i lehtësoj shpirtit të gjej rrugët e shërimit të bredshëm. Plagët dhe forca e dashuria e ritës nuk vajtohen, por shijohen dhe pranohen ashtu siç vijnë. Plagët dhe dhimbja e Ritës nuk vajtohen, ato sikur këndohen për tu hapur rrugë të njihen e të tregohen se janë dhe se janë pjesë e kapërcimit tonë në cdo fazë të jetës.
Niset ky vëllim me poezitë për jetën, një shpjegim për njeriun prej momentit kur ngjizemi për të kaluar te lindja. Një përvojë ku Rita a sheh traumatike shkëputjen prej vendit nga po vinte, vendi ku qëndronte, mitra e nënës, që për të ishte një vend i sigurt, me dashuri të pastër nga nëna me ngrohtësi dhe pa asnjë detyrë.
Rita thot si ta shprehim lirinë, na tregon se pse jemi, si të përshtatemi në realitetin që na rrethon. Si të përballemi me ata që në shoqëri mundohen të na diktojnë, siç përmendet dhe në ciklin me poezi “jeta”. Ne qasjen eksitencialiste ankthi nuk shërohet ai vetëm pranohet, në krijimtarinë e ritës shendrrohet në varg. Ankthi i ndarjes nga mitra, ankthi i ndarjes nga ati, nga fëmijëria, nga humbja e virgjërisë e nga humbja e identitetit të saj, atëherë kur duhet të pranosh gjërat të prera. Ajo i ndjen por edhe i pranon si pjesë tonën, si pjesë që duhet ruajtur e njohur.
Në lindje thot Rita gruan e presin duart e doktorit dhe ai i dikton asaj se jeta e saj tani është në duart e tij, doktori i dikton. Të tjerë do të na udhëzojnë se cfarë duhet të bëjmë. Por sic duket kjo e gjitha për Ritën është si një urë kalimi i atyre së cfarë duhet të veshim në integritetin tonë gjatë jetës.
Trupi lidh shpirtin, e sa êshtë fizik i dukshëm është po aq i frikshëm për fuqinë e asaj çfarë mund të përcjellë njeriu përmes tij. trupi si një vend ku hurret dhimbja me dëshirën, sërish kthehem te vargjet që flasin për humbjen e virgjërisë, aty ku shihet se dhimbja është një shkëndije e një ekstaze dhe kënaqësie në fund.
Nëse e shohim dhe përshkruajmë trupin nga përspektiva e gruas,ekzistencializmi e shpreh me konceptin me të qenurit “i nxjerrun në botë”,e trupi i gruas sipas Ritës është një lloj absurdi mes asaj si burim që jep dhimbje e gëzim, turp e liri. Gruaja që humb virgjërinë me dhimbjet qe shkakton qarja e himenit apo dhe me lindjen, dhimbjet që shkakton procesi, kënaqësinë që të japin këto akte, por dhe dhimbjet që përcillen. Gëzimin që jep gruaja kur lind fëmijën, kur e mban në krahë, kur i jep gji, por dhe pushtetin që i meret njëkohësisht nga fëmija, e në rastin e lidhjes nga burri. Marrjen e autencitetit që sipas ekzistencializmit është fuqia e ekzistenës tonë, e shohim sic fola më lartë edhe në vargjet e ciklit lindja të vëllimit “vrima”, ku gruaja diktohet prej lindjes në duart e kujt bie dhe nëpër cfarë rrugësh do të shkoj.
Në vargjet e ritës njeriu shpesh shihet se ka boshllëqe, sipas qasjes ekzistencialiste është e rëndësishme dhe themelore që ne të njohim atë që jemi, të njohim dhe ndjehemi brenda asaj shoqërie ku i përkasim.
Rita në këtë vëllim na vendos para një të vërtete se gruaja është mes pritjeve që i ka shoqëria dhe vlerës së vërtetë. Sipas konceptit të autencitetit nga qasja ekzistencialiste, se ne duam të shihemi e pranohemi ashtu sic jemi dhe ata që jemi, pa ndryshuar shumë apo dhe aspak nga ajo çka njohim tek vetja.
Rita petro e thot me guxim dhe e dënon censurën ndaj gruas. Gruaja paraqitet duke mos bërë krahasim forcash mes saj dhe burrave. Ajo sic mund të jetë e brisht, kur dashuron, kur ngjiz fëmijë, kur lind, e kur bëhet nënë. Gruaja nuk duhet kërkoj barazi gjinore por status shoqëror. Barazia gjinore do ta bënte gruan në një poëzitë të caktuar në një mardhënie, familje apo dhe shoqëri vetëm për faktin e dallimit gjinor por do ta cënonte dhe diktonte atë që të jetë më poshtë pikërisht dhe për këtë fakt.
Gruaja sipas Rita Petros, duhet dhe lufton për statusin shoqëror si ajo e zgjedh të jet, ashtu si ajo e meriton apo do që të bëhet, ashtu si pëcaktohet nga vlerat, shkollimi, rritja.
Në kulturën shqiptare gruaja është e dobëta e mardhënies, e dobëta e familjes dhe e dobëta e shoqërisë. Për të dhënë një zë të fuqishëm kudër këtij dallimi që i veshet gruas, Rita e thot përmes vargjeve se guaja që flasin për gjërat më intime, siç flitet për gjërat sensuale, dashurinë e romancën. Edhe kur flet për trupin e gruasj na tregon se trupi i gruash është edhe një vend ku ruhen plagët që përjetohen. Ajo nuk e sheh trupin e gruas vetëm si vend të ëmbël që burrat kanë mundësi ta shijojnë, por edhe si një vend që tregon forcë. Gruaja zgjedh, gruaja vepron ashtu si ajo di dhe do. Gruaja nuk është vec një heshtur e familjes, por është fiks damari kryesor i qafës që përmes të cilit na dërgon gjak ëm së shumti në tru.
Shoqëria shpesh herë i hesht traumat dhe Rita i artikulon shumë bukur, është e shprehur në vargjet e ritës momentin kur ajo humb virgjërinë, kur përshkruan dhembjen që i bëhet, krijimin e identitetit të ri, nga një vajzë e njomë ngë një grua tashmë që ka provuar dhe aktin seksual që më vonë mund ta bëj dhe prodhuese e pasardhësve të saj. Apo poezia nga cikli lindja, ku akti i lindjes shihet si shkëputja nga hyjnorja dhe prekja me botën fizike ishte teritor ku do të mbillte frikën se cfarë do të ndodhte me të aty jashtë.
Në vargjet e ritës njeriu shpesh shihet se ka boshllëqe, sipas qasjes ekzistencialiste është e rëndësishme dhe themelore që ne të njohim atë që jemi, të njohim dhe ndjehemi brenda asaj shoqërie ku i përkasim.
Rita në këtë vëllim na vendos para një të vërtete se gruaja është mes pritjeve që i ka shoqëria dhe vlerës së vërtetë. Sipas konceptit të autencitetit nga qasja ekzistencialiste, se ne duam të shihemi e pranohemi ashtu sic jemi dhe ata që jemi, pa ndryshuar shumë apo dhe aspak nga ajo çka njohim tek vetja.
Poezia e Ritës ka rrënuar pritshmëri për rolin e gruas se si e ka parë shoqëria. Për rolin dhe pozitën e gruas, ka rrënuar mite për virgjërinë, pastërtinë e gruas dhe nderin. Ajo ia heq maskën mënyrës se si shoqëria e ka parë gruan. Sepse flet për ato cka shoqëria e nivele kulturore cfarëdo qofshin, nuk janë gati t’i njohin, t’i përceptojnë e aq më pak ti flasin, por që ndodhin cdo ditë të njejtat e rrin heshtazi aty.
Gruaja në letërsinë e Ritës është ajo që flet, ajo që ka dëshira, ajo që vepron. Në poezitë e Ritës nuk flitet vetëm për një grua, por për gruan në përgjithësi, e cila sipas saj duhet të ngre ze, dhe po, Ajo ka thyer këto kufinjë, ato vihen kundr patriarkatit dhe kundër detyrimeve që fshihen pas emrit ,vlera dhe moral shoqëror apo fetar. Sipas ritës, zoti, pra hyjnorja është ajo që bekon njeriun.
Vrima është cmitizuar, sepse e tregon se ajo nuk është vetëm një objekt kënaqësie, nje vend ku duhet të hyj e të dal organi mashkullor, apo lëngu i kënaqësisë pas aktit, apo dhe gjaku i kq I mbetur në mitër që ndryshe quhet cikël menstrual, apo një vend ku hidhet fara e ngjizjes së frymës njeriu, nuk është vetëm një objekt që që shfaq e përcjell dhimbje por dhe një trup që ka përjetime e ruan ato, gruaja hyjnon.
Pse duhet të lexojmë krijimtarinë e Rita Petros? Sepse Rita është një zë për të na drejtuar në përgjigjet që kërkojmë edhe përmes mënyrës tonë të jetësës, për shumë ngjarje që na ndodhin e si shpjegojmë. Është edhe një thirrje mendimit kolektiv se cfarë është gruaja, rreth identitetit të saj, fuqisë dhe guximit,. Duhet ta lexojmë letërsinë e Ritës sepse duhet të vlerësojmë guximin e saj për të thyer tabu e për të parë realitete që shpesh herë i mbyllim sytë e nuk flasim. Jemi aty dhe pranojmë e presim.
