Nga Zamira Shtylla – Analizë letrare tematike – stilistike dhe mitopoetike.
Ekstrakt
Poezia “Në botën e mrekullive” nga poeti Avdush Canaj, pjesë e vëllimit poetik “Hyr në ëndrrën time”, botuar nga Shtëpia Botuese ” Faik Konica, Prishtinë, 2022, përfaqëson një nga kulmet e poezisë bashkëkohore shqiptare për fëmijë. Kjo analizë shqyrton tekstin në disa plane – tematik, stilistik, semiotik dhe mitopoetik – duke e parë poetin si krijues të një bote të dritës e dashurisë, ku imagjinata dhe gëzimi zëvendësojnë pushtetin dhe lavdinë. Poezia e Canajt ndërton një mit modern të poetit që ruan fëmijërinë si gjendje të përhershme shpirtërore. Përmes figurave të ndritshme dhe tonit të butë, ajo afirmon besimin në fuqinë e artit për të krijuar një univers më njerëzor dhe më të pastër.
- Hyrje
Në letërsinë shqipe për fëmijë, poeti Avdush Canaj spikat si një nga autorët që kanë ngritur poezinë për lexuesin e ri në nivel filozofik dhe artistik. Poezia “Në botën e mrekullive” është një manifest poetik mbi rolin e krijuesit, që e sheh artin jo si mjet lavdie, por si mënyrë për të ndërtuar lumturi.
Teksti zhvillon një kontrast midis botës së pushtetit dhe botës së shpirtit poetik, duke pohuar se vetëm dashuria, fantazia dhe drita janë pushtetet e vërteta.
- Dimensioni tematik: poeti kundër pushtetit
Që në vargjet hyrëse:
“Ti mund të jesh kryeministër… poet për fëmijë s’mundesh kurrë,”
poeti përcakton qartësisht një kufi midis botës së politikës dhe botës së artit.
Poeti për fëmijë është qenie e zgjedhur, që gëzon dhe dhuron dashuri përmes fjalës.
Kështu, Canaj e afirmon artin si mision shpirtëror, një formë e dëlirë për ta bërë njeriun më të mirë dhe më të ndritshëm.
- Dimensioni stilistik: muzika dhe ngjyra e fjalës
Poezia është shkruar në varg të lirë, me ton të qetë dhe melodi të brendshme.
Figurat poetike – “shkallët deri në qiell”, “ashensori me njëqind dritare”, “karamelet e vjershave” – krijojnë një gjuhë shumëngjyrëshe e të imagjinuar, që i flet ndjeshmërisë së fëmijës.
Canaj arrin të ndërthurë gjuhën e përditshme me simbolikën poetike, duke ndërtuar një hapësirë ku realiteti dhe ëndrra bashkëjetojnë.
- Dimensioni semiotik: sistemi i shenjave poetike
Në planin e shenjave, poezia është ndërtuar mbi një kozmos simbolik të dritës dhe lartësisë:
• Qielli dhe yjet simbolizojnë frymëzimin e pastër;
• Ylberi është ura e bashkimit midis botëve;
• Planeti i këngës është hapësira e imagjinatës, e krijuar nga fjala poetike.
Këto shenja ndërtojnë një univers poetik autopoetik, ku çdo figurë e mbështet tjetrën dhe kontribuon në idenë e përgjithshme të gëzimit e dritës. - Dimensioni mitopoetik: poeti si demiurg i dritës
Në leximin mitopoetik, poeti është ndërmjetës mes tokës dhe qiellit, një figurë e ngjashme me krijuesin mitik.
“I kam shkallët deri në qiell / edhe ashensorin me njëqind dritare…”
Kjo “ngjitje në qiell” është akt simbolik i krijimit dhe i frymëzimit.
Poeti sjell përralla “te hëna” dhe i kthen në “libra yjesh”, duke krijuar një mit modern të poetit që rikrijon botën përmes dashurisë.
Në këtë mit, fëmijët janë qenie të shenjta – “gonxhe që priten të çelin” – ndërsa poeti është ruajtësi i dritës së tyre. - Dimensioni intertekstual: dialog me poetë të tjerë
Poezia e Canajt dialogon me autorë të letërsisë për fëmijë si Gianni Rodari, Shel Silverstein dhe Antoine de Saint-Exupéry, të cilët e shohin imagjinatën si mjet shpëtimi dhe dashurinë si formë dijes.
Në kontekstin shqiptar, Canaj qëndron pranë Dritëro Agollit dhe Agim Devës, por e tejkalon traditën duke futur një dimension kozmik dhe shpirtëror në poezinë për fëmijë. - Përfundim
“Në botën e mrekullive “është një tekst poetik që bashkon ëndrrën me filozofinë, lojën me kuptimin.
Avdush Canaj ndërton një poezi të pastër, plot dritë dhe butësi, që e vendos fëmijën dhe dashurinë në qendër të universit poetik.
Nëpërmjet saj, ai afirmon idenë se arti për fëmijë është arti më i lartë i njerëzimit, sepse mbron pafajësinë, dashurinë dhe shpresën.
Në këtë kuptim, poeti për fëmijë është kujdestar i dritës, dhe poezia e Canajt është një himn për shpirtin njerëzor që ende beson në mrekulli.
NË BOTËN E MREKULLIVE
( variant )
Gjeneral ushtrie shqiponjash
E pse jo edhe president i shtetit
Me mandat të përhershëm
Poet për fëmijë s’mundesh kurrë
Në botën e mrekullive
Duhet të jesh përherë
Dimër e verë
E unë jam
Me emër e mbiemër
Adresë shtëpie e numër celulari
I kam shkallët deri në qiell
Edhe ashensorin me njëqind dritare
Sa herë të duan i çoj te hëna
Për përralla të reja në libra yjesh
I di të rrahurat e zemrave vogëlake
Ëndrrat blerake
Kur u vijnë në krahët e gjumit
Tufat e dëshirave
Si gonxhe që priten të çelin
Prandaj bëj piktura vargjesh
Me ngjyrat e ylberushit të tyre
A ka më mirë, a ka
Se t’i gëzosh e ëmbëlsosh
Zogj e flutura
Me karamelet e vjershave
Kur je mes tyre, kur je
Me violinën magjike që s’e sheh askush
Duartrokitjet t’i falin si buzëqeshjet
Është diçka shumë më shumë
Se krejt botën ta kesh
S’i lakmoj presidentit fuqiplotë
As gjeneralit
Kryeministrit edhe më hiç
Jam më i pasur se ata
Përditë i gëzoj e i lumturoj
Fëmijët e planetit tim të këngës
Bibliografi dhe burime
• Avdush Canaj, Hyr në ëndrrën time, Prishtinë, 2022.
• Dritëro Agolli, Poezi për fëmijë, Tiranë, 1983.
• Gianni Rodari, Gramatika e fantazisë, Milano, 1973.
• Antoine de Saint-Exupéry, Princi i vogël, Paris, 1943.
• Mircea Eliade, Miti i përjetësisë dhe koha e shenjtë, Bukuresht, 1957.
• Roland Barthes, Mitologjitë, Paris, 1957.
• Northrop Frye, Anatomia e kritikës, Toronto, 1957.
