Sabit Rrustemi
BOTIMET E POEZISË SË FREDERIK RRESHPJES NË PRISHTINË, SHKUP E NË GJILAN
( Kumtesë e paraparë në agjendën e nesërme të Konferencës shkencore për poezinë e Frederik Rreshpjes, që do të mbahet në Tiranë, ( 10 nëntor 2018 ), në ambientet e Muzeut Kombëtar, duke filluar nga ora 10:00 )
Pak vite pasi nxori në dritë dy librat e tij të parë poetik përmes Shtëpisë Botuese “Naim Frashëri” të Tiranës, Frederik Rreshpja, një nga lirikët më të shquar të poezisë bashkëkohëse shqipe, do të botohet edhe në Prishtinë.
Ishte viti 1975 kur Redaksia e Botimeve Rilindja bootoi përmbledhjen poetike, ENISE, ENISE, të zgjedhur nga poeti i mirënjohur Ali Podrimja me redaktorin Anton Pashkun, njërën nga penat më të veçanta të prozës dhe dramës shqiptare.
Ky botim i Rreshpjes në Prishtinë ndodhte pas afrisë së mirë të raporteve Prishtinë – Tiranë, pak vite gjithashtu pas demonstratave të vitit 1968, kur Kosova, përveç flamurit kombëtar dhe Universitetit të Prishtinës, fitoi dhe mundësinë për t’i rivënë lidhjet e gjakut me njerëzit që i kishte tej Bjeshkëve të Nemuna. Sidomos në këtë afri, përfituan fusha e kulturës, arsimit dhe ajo e sportit.
Falë kësaj afrie, lexuesi shqiptar i Kosovës, u njoh dhe me letërsinë e botuar në Tiranë. Emrat si Ismail Kadare, Dritëro Agolli, Fatos Arapi, Frederik Rreshpja, Agim Shehu, Dhori Qiriazi e ndonjë tjetër, do jenë emrat e parë që në Kosovë u shpërfaqën përmes librave gjatë viteve shtatëdhjeta të shekullit të shkuar.
Për rastësi, libri poetik i Frederik Rreshpjes ENISE, ENISE (që në ballinë u shtyp vetëm me një “R”) shihte dritën në Prishtinë, pikërisht kur hiqej nga qarkullimi dhe burgosej në Tiranë.
Ishin poezitë e përzgjedhura nga dy vëllimet poetike të Rreshpjes, “Rapsodi shqiptare” ( 1968 ) dhe “Në këtë qytet ( 1973 ) që gjetën hapësirë brenda 64 faqeve apo katër tabakëve të librit ENISE, ENISE, libër ky që u prit tejet mirë, në veçanti nga lexuesi si dhe letrarët e Kosovës.
Edhe pse këtyre poezive nuk iu parapriu as edhe një parathënie apo së paku dhe shënime për autorin (mbase edhe për të mos rënë aq në sy nga censorët e kohës që e mbanin nën kujdes çdo gjë shqiptare në Kosovë) në rrethet letrare dhe ato studentore, libri i Rreshpjes paralajmëronte një zë të veçantë poetik, nuk identifikohej në asnjë mënyrë me realizmin socialist, ndaj për të kishin konsideratë, jo vetëm emrat që ishin përfshirë në botimin e tij, por edhe brezi i mesëm i shkrimtarëve të Kosovës me Ymer Shkrelin, Teki Dervishin, Beqir Musliun, Jusuf Gërvalla, Shaip Beqiri etj., të cilët letërsisë i jepnin më shumë art se sa ideologji dhe prej saj kërkonin në rend të parë, art.
Libri, për nga vëllimi, ishte modest. Kishte gjithsej 44 poezi, të strukturuara brenda pesë cikleve, ku, cikli i parë, “Duke thirrur retë dhe shiun”, fjala vjen, hapej e mbyllej vetëm me një poezi, “Rapsodia e vjetër e lahutës”.
Kjo zgjedhje e poezisë së Rreshpjes, përkundër të metave në renditje dhe ndarje ciklesh, do të mbahet në mendje si titull edhe pas botimeve të poezive të zgjedhura që ndodhi më vonë, përmes bibliotekës ALBATROS, të Redaksisë së botimeve RILINDJA, ku u botuan librat poetikë, “Motive me diell” i Ismail Kadaresë, “Të pagjumët” e Dritëro Agollit dhe “Fatet” e Fatos Arapit. Këto vëllime të përzgjedhura, tash ishin më voluminoze, shoqëroheshin me parathënie të gjata si dhe shënime për autorët. E, shquheshin edhe me një përgatitje të lartë teknike.
Në vitet tetëdhjeta, sidomos periudha pas demonstrative të vitit 1981, do të zvogëlohet skajshmërisht botimi i librave të shkrimtarëve nga Shqipëria.
Frederik Rreshpja do të ndihet i gjallë dhe do të mësohet për fatin e tij, tek në vitin 1992 kur javorja e Prishtinës, “Zëri i Rinisë”, solli një intervistë të gjatë me të, të cilën e kishte zhvilluar redaktori i kësaj reviste, shkrimtari Shaip Beqiri.
Tek – tuk, më pas, pati ndonjë poezi të Rreshpjes që u botua në Prishtinë, por, si libër në vete, jo.
Ishin rrethanat e kohës që më shumë i favorizonin përpjekjet për liri e pavarësi të shqiptarëve të Kosovës, se sa botimet letrare.
Rreshpjen në këtë kohë, do ta rikthejë te lexuesi i këndej Drinit, pikërisht Shkupi, ish kryeqendra e Vilajetit të Kosovës, që nuk ishte dhe aq larg prej Prishtinës.
Shtëpia botuese ASDRENI, që udhëhiqet nga shkrimtari Kalosh Çeliku, në vitin 1998, kur tashmë Frederik Rreshpja ndodhej në liri dhe në vlugun e botimeve të krijimtarisë letrare, solli në dritë dhe për lexuesit librin e zgjedhur me poezi RRI SONTE TEK UNË. Përzgjedhësja, Vjollca Rrapi, jo dhe aq emër i njohur, tash kish një opus më të gjerë poetik të Rreshpjes dhe, mundësi më të mëdha për të bërë një zgjedhje edhe më të mirë.
Rreshpja kish botuar më 1994 librin e ri poetik, “Erdhi ora të vdes përsëri”, për botimin e të cilit u përkujdes shkrimtari Moikom Zeqo.
Po këtë vit, më 1994, Rreshpja boton në Tiranë edhe një përzgjedhje poetike me titull LIRIKA TË ZGJEDHURA, të cilat do t’i shërbejnë Vjollcës, duke marrë në konsideratë edhe dy librat e mëparshëm, për të konceptuar një libër poetik të këtij liriku të shquar, dukshëm më cilësor se sa botimi i vitit 1975, në Prishtinë.
Mirëpo, edhe këtij libri i mungon parathënia ( e domosdoshme në këso botimesh ) po, edhe shënimet për autorin. Megjithëse aty ishte poezia me vlera të pamohuar letrare.
Lexuesi për autorin do të njihej vetëm nga ndonjë intervistë në shtypin shqiptar të Shkupit apo dhe nga ndonjë vështrim letrar, tek – tuk dhe, tepër i rrallë.
Rreshpja, me këto botime, qoftë si vëllime në vete apo dhe botime të zgjedhura, vazhdon të cilësohet si një nga lirikët më të mirë të poezisë bashkëkohore shqipe, si vazhdues i denjë i Lasgushit dhe i shkollës letrare të Shkodrës, por edhe si njëri nga autorët tanë bashkëkohës, më të veçantë.
Këto veçanti të poezisë së Rreshpjes do të sheshohen e shpërfaqen veçmas në botimin e tretë të poezisë së tij të zgjedhur, që do të ndodh 12 vite pas vdekjes së Tij dhe tash, në Gjilan. Është Shtëpia Botuese “Beqir Musliu”, që, nën zgjedhjen dhe parathënien e shkrimtarit dhe studiuesit të mirënjohur të letërsisë shqipe, Anton Nikë Berishës, do ta përgatisë dhe nxjerrë në dritë librin “ERA PËRKUND PIKËLLIMIN E LULEVE, që korrigjon të gjitha përzgjedhjet e deritashme të poezisë së Rreshpjes dhe, me poezitë që ndodhen brenda këtij titulli, të strukturuara në pesë
cikle poetikë, pa fije dyshimi, Frederik Rreshpjen e nxjerr si lirikun më të mirë të letërsisë bashkëkohore shqipe, bazuar në prurjet e reja, në figuracionin artistik, metaforat origjinale – krijime të tij dhe, pamjet poetike që thuaja nuk i
