Shkruan: Fitim RIFATI
Lufta çlirimtare e shqiptarëve për bashkim kombëtar ndërmjet viteve 1912-2001, ka nxjerrë disa figura të shquara luftëtarësh, prijësish dhe intelektualësh, që me shembullin e sakrificës e të vetëmohimit, kanë përjetësuar emrat e tyre në historinë e Kosovës historike dhe kanë zënë vendin e merituar në altarin e lirisë së kombit shqiptar. Në këtë plejadë bëjnë pjesë edhe Rexhep Mala e Nuhi Berisha.
Në kontekstin e burimeve historike, një vend të rëndësishëm zënë edhe artikujt e shtypit periodik, të cilët kur vështrohen me kujdes në horizontalen dhe vertikalen e metodave analitike e krahasimtare, ndihmojnë në studimin, kompletimin e ndriçimin e të vërtetës së ngjarjeve dhe personaliteteve me përmasa historike. Mirëpo, në rastin konkret, në gazetën autoritative të kohës, “Rilindja”, rënia heroike e Nuhi Berishës dhe Rexhep Malës në janar të vitit 1984, paraqitet me nota disonance dhe në përputhje të plotë me vrazhdësinë dhe dinakërinë e diskursit politik të regjimit të kohës.
“Rilindja” ishte organ i parë i shtypit në gjuhën shqipe në Kosovë, që pati një jetëgjatësi prej 45 vitesh. Një ditë pas luftës e rënies heroike të Rexhep Malës dhe Nuhi Berishës në Prishtinë, më 11 e 12 janar të vitit 1984, redaksia e kësaj gazete, në numrin e të premtes së 13 janarit, sipas kumtesës së gjykatësit hetues të Gjyqit të Qarkut të Prishtinës, Elez Hoxha, botoi një artikull të titulluar “Bënë vetëvrasje dy të arratisur”, në brendinë e të cilit shpalosej me përmbajtje alogjike e të deformuar rasti i Rexhep Malës dhe Nuhi Berishës. Në këtë kumtesë, gjykatësi hetues nisi këtë përshkrim të ngjarjes me një profil të shkurtër biografik: “…Më datën 11 janar 1984, në orët e pasdites, shërbimi i sigurimit i KSA të Kosovës, pas konstatimit se ku fshehen ndërmori masa arrestimi kundër Nuhi Berishës, i lindur më 3.X.1961 në fshatin Svircë, komuna e Kamenicës, ish-student i Fakultetit Juridik, i arratisur që nga dhjetori i vitit 1982 dhe Rexhep Malës, i lindur më 29.III.1951 në fshatin Hogosht, Komuna e Kamenicës, i ish-dënuar politik, i arratisur që nga tetori i vitit 1983…”. Gjykatësi Hoxha e mbështeste aksionin policor me arsyetimin se ndaj tyre po zhvillohej procedurë penale “për vepër penale të bashkimit me qëllim të veprimtarisë armiqësore, sepse – sipas tij – i takonin organizatës armiqësore ilegale, e cila bëri një mori aksionesh armiqësore, futi në vend nga bota material propagandues, eksploziv e armë”. Sipas kumtesës së Elez Hoxhës “Kur vërejtën praninë e organeve të sigurimit, ata, nga shtëpia në të cilën banonin në Prishtinë, ikën nëpër oborre të disa shtëpive dhe bënë barrikadë në bodrumin e një shtëpie private, me ç’rast nga armët e zjarrta, duke tentuar t’i krijojnë vetes hapësirë për ikje të mëtejshme, shtien kundër organeve të sigurimit”. Në përshkrimin që i bëhet përplasjes së armatosur, theksohet se ata u rrethuan nga forca të shumta të sigurimit, të cilat kërkonin dorëzimin e tyre, mirëpo, sipas kumtesës në fjalë, nga revolet që dispononin Nuhi Berisha dhe Rexhep Mala “bënë vetëvrasje”. Me këtë rast veçohet edhe një bashkëveprimtar i tyre, i cili u zu gjatë përpjekjes së bllokimit të bodrumit. Në vazhdën e absurditetit dhe përmbajtjes trilluese të kësaj kumtese paraqitet edhe paradoksi frazeologjik se “organet e sigurimit… nuk përdorën armët ndaj tyre…”. “Vetëvrasjen” e Rexhep Malës dhe Nuhi Berishës, artikulli në fjalë e mbështeste gjoja në “konstatimet kompetente” të gjykatësit hetues të Gjyqit të Qarkut, prokurorit publik dhe ekipit të ekspertëve të medicinës gjyqësore. Kumtesa e botuar në gazetën “Rilindja” përfundon se organet e sigurisë më pas gjetën revole, sasi të madhe municioni dhe dy bomba dore.
Ngjarja e 11 dhe 12 janarit të vitit 1984, tashmë historike për Lëvizjen Kombëtare, që rezultoi me rënien e Rexhep Malës dhe Nuhi Berishës, i dha hov një pjeseje të udhëheqësisë së Lidhjes së Komunistëve të Kosovës, që nëpër forume e mbledhje të caktuara, në Televizionin e Prishtinës dhe gazetën “Rilindja”, të manifestonte me tone patetike qëndrimin politik të saj në raport me Lëvizjen atdhetare shqiptare në Kosovë.
Fragmente nga deklaratat publike të anëtarëve të Kryesisë së Komitetit Krahinor të Lidhjes së Komunistëve të Kosovës, si: Sinan Hasani, Azem Vllasi e Kolë Shiroka, janë të publikuara me eufori në gazetën “Rilindja” gjatë muajit janar të vitit 1984. Opinionet dhe qëndrimet e tyre, kur analizohen e krahasohen me kujdes, na çojnë në përfundime që demaskojnë, përgënjeshtrojnë dhe demantojnë në masë përmbajtjen e kumtesës së gjykatësit hetues të Gjyqit të Qarkut të Prishtinës, mbi “vetëvrasjen” e Nuhi Berishës dhe Rexhep Malës. Në një rubrikë të posaçme të kësaj gazete, e cila shkoqiste paraqitjet publike në Televizionin e Prishtinës dhe forume të tjera të këtyre funksionarëve, më 20 janar 1984, në artikullin me titull “Tradhtia ndaj marksizmit më së miri dëshmohet në <<Titistët>>”, u shpalosën pikëpamjet e Sinan Hasanit, i cili sistemin e vetëqeverisjes socialiste në Kosovë dhe doktrinën e bashkimit dhe vëllazërimit të të gjithë popujve të Jugosllavisë, i vlerësonte si arritje revolucionare. Në raport me programin dhe veprimtarinë e individëve, grupeve dhe organizatave atdhetare shqiptare në Kosovë e jashtë saj, Sinan Hasani konsideronte se programi dhe synimet e tyre ishin dinake-nacionaliste, armiqësore, irredentiste e kundërrevolucionare, për shkatërrimin e bashkësisë dhe sistemit të vetëqeverisjes socialiste dhe për krijimin e “Shqipërisë së Madhe”. Ai i klasifikonte përpjekjet e tyre si “tentime që ta kthejnë historinë prapa”. Ndër të tjerash, duke vlerësuar supremacinë dhe punën e organeve të inteligjencës e të sigurisë, Sinan Hasani deklaronte me entuziazëm: “Kemi arritur rezultate të mëdha në drejtim të varrosjes së ideologjive borgjeze dhe nacionaliste”.
Ndërkohë, Azem Vllasi, duke marrë pjesë në një diskutim të një mbledhjeje të gjerë të Komitetit Komunal të Lidhjes së Komunistëve të Gjakovës, më 23 janar 1984, krenohej me anëtarësinë dhe arritjet e mëdha të Partisë Komuniste të Jugosllavisë, e cila nga 12.000 anëtarë sa numëronte më 1941 kishte arritur që deri më 1984 në radhët e Lidhjes së Komunistëve të Jugosllavisë të anëtarësonte rreth 2 milion vetë. Azem Vllasi këto rezultate i konsideronte si vepra të mëdha historike, ndërsa numrin e anëtarësisë si “një armatë e vërtetë”. Në këtë mbledhje, ai shpalosi edhe qëndrimin e tij politik ndaj Lëvizjes Kombëtare Shqiptare në Kosovë, duke nënvizuar se në “…procesin e diferencimit të forcave nacionaliste – irredentiste. Duhet ta kemi të qartë një gjë – nuk mjafton vetëm diferencimi politik…”.
Krahas Sinan Hasanit dhe Azem Vllasit, pothuajse me një fjalor më agresiv ato ditë deklarohej Kolë Shiroka, anëtar i Kryesisë së Krahinës Socialiste e Autonome të Kosovës. Në artikullin me titull “Parulla për “Republikën” është një gënjeshtër”, “Rilindja”, më 28 janar 1984, shkoqiste paraqitjen e Kolë Shirokës në një emision të gjatë të Televizionit të Prishtinës, me ç’rast ai i trajtonte kundërrevolucionare Demonstratat e vitit 1981 në Kosovë, që sipas tij, kishin për qëllim “shkatërrimin e të gjitha fitoreve, të arriturave të klasës punëtore… dhe minimin e të gjitha marrëdhënieve socialiste vetëqeverisëse në Jugosllavi”. Ai e akuzonte Republikën Popullore Socialiste të Shqipërisë për propagandë antijugosllave dhe për mbështetje të nacionalistëve dhe irredentistëve shqiptarë në Kosovë. Sipas tij: “Enver Hoxha, i përkrah… vetëm ata shqiptarë që janë gati të bëjnë çmos për keqësimin e marrëdhënieve brenda vendit tonë”. Duke përdorur këto akuza në funksion e justifikim të operacioneve të organeve të sigurisë kundër individëve, grupeve dhe organizatave atdhetare shqiptare në Kosovë, Kolë Shiroka deklaronte: “Ne nuk mund të jemi të qetë përderisa dikush dëshiron të na nxisë për ngatërresa,…” – dhe paralajmëronte me kërcënim – “…kushdo që synon diçka ndaj Jugosllavisë, duhet ta dijë se do të hasë në përgjigje ashtu sikurse që ua dha atyre për të cilët po flasim” (aludim për burgosjen dhe vrasjen e Rexhep Malës, Nuhi Berishës e pararendësve të tyre, F.R). Sipas artikullit në fjalë, duke qenë kategorik në moslejimin e çdo tendence “irredentiste e separatiste” në Kosovë dhe duke shprehur betimin për besnikëri të plotë në amanetin e Titos, Kolë Shiroka përfundonte: “Ne jemi të gatshëm të bëjmë çmos për eliminimin e elementeve, që ndikojnë në keqësimin e situatës”, – duke nënvizuar se – “nga kushdo që eventualisht vijnë rreziqet, Jugosllavia është e gatshme të mbrohet”. Paralelisht me këtë, strukturën drejtuese të Kosovës veçanërisht e shqetësonte fakti i shpërnguljes së serbëve dhe malazezëve nga Kosova. Mirëpo, në janar të vitit 1984, ajo krenohej me rezultatet e mira për pengimin e saj.
Përmes këtyre deklaratave në trajtë fragmentare, “Rilindja” afirmon faktin se udhëheqësia e Komitetit Krahinor të Krahinës Socialiste dhe Autonome të Kosovës, nga pozicioni i saj dualist, nuk zgjodhi mjete dhe as metoda për realizimin e synimeve të veta, pra, në mënyrë ekskluzive, goditjen deri në shuarje të Lëvizjes Kombëtare Shqiptare në Kosovë.
Në këtë kontekst, nga këndvështrimi historik, psikohistorik dhe historiografik, mund të nxjerrim këto konkluzione:
Së pari, pikëpamjet dhe deklarimet publike të zyrtarëve të Krahinës Socialiste e Autonome të Kosovës se do të paralizonin e asgjësonin në çdo formë bartësit e ideve nacionaliste dhe irredentiste, nënkuptojnë se versioni i trilluar i organeve gjyqësore për “vetëvrasjen” e Rexhep Malës dhe Nuhi Berishës, nuk korrespondon e nuk i bën ballë realitetit politik, fizik dhe psikologjik të Kosovës së pas Pranverës së vitit 1981. Autorizimi për vrasjen e tyre u dha nga brutaliteti i regjimit represiv e hegjemonist të kohës, i cili vrasjen e kualifikoi si vetëvrasje, për të justifikuar e kamufluar aktin violent të organeve shtetërore dhe përfundimisht për të mbyllur çdo mëdyshje rreth të vërtetës së tij. Vrasjen e Rexhep Malës dhe Nuhi Berishës e provojnë dëshmitë vizuale të individëve që kanë soditur me trishtim e dhembje trupat e tyre të pajetë. Vrasjen e tyre e konfirmojnë madje edhe pohimet jo zyrtare të ndonjërit prej drejtuesve institucionalë të asaj kohe.
Së dyti, në psikologjinë dhe filozofinë e shkrimit dhe të mendimit politik, shoqëror e luftarak të Rexhep Malës dhe Nuhi Berishës, vetëvrasja si terminologji dhe si formë e shprehjes emocionale, nuk është rrugëzgjidhje për momente të çfarëdo situateje jetësore. Është e pazakonshme në karakterin, personalitetin, krijimtarinë dhe veprat e tyre propagandistike, politike dhe letrare-memorialistike e poetike.
Së treti, pretendimet e Prishtinës dhe Beogradit zyrtar, për të paraqitur brishtësinë dhe frikën kolektive të Jugosllavisë, si viktimë e sulmeve subversive nga brenda dhe jashtë, ishin vetëm pretekste për të përligjur demonstrimin e gjuhës së forcës dhe masave shtetërore për shtypjen dhe likuidimin e ideologëve dhe veprimtarëve të Lëvizjes atdhetare shqiptare në Kosovë e jashtë saj.
Së katërti, Rexhep Mala, Nuhi Berisha dhe tërë brezat e heronjve, dëshmorëve e veprimtarëve nga 1912-ta te 2001-ta, duke qenë farkëtues të nivelit më të lartë të vetëdijes dhe përgjegjësisë kombëtare dhe duke u shndërruar në protagonistë, korifenj e simbole të lirisë dhe bashkimit, provuan se maskimet ideologjike që përqafuan dhe stigmatizimi që ua bënë drejtuesit e Kosovës e të Jugosllavisë, ishin dhe mbeten anakronike me fizionominë, programin dhe rezultatet që sot ka shënuar Lëvizja Kombëtare në të gjitha viset etnike shqiptare.
Dhe, së pesti, me atdhedashurinë, shpirtin revolucionar, shkathtësinë e artin organizativ, zhvillimin intelektual, idealizmin, sakrificën dhe qëndresën e guximshme të heronjve të kombit Rexhep Mala e Nuhi Berisha, jo vetëm se është frymëzuar lufta emblematike e UÇK-së në Kosovë, UÇPMB-së në Luginë të Preshevës dhe UÇK-së në Maqedoni, por për një shkallë është avancuar edhe realizimi i Platformës së Rilindjes Kombëtare Shqiptare. Pra, lëvizja drejt bashkimit të të gjitha viseve etnike shqiptare në një shtet të vetëm.
