Nga libri ” SEKRETI I BLERINIT DHE PROZA TË TJERA, që përurohet më 23 korrik 2019, ora 12:00, në Sallën e Kuvendit Komunal të Gjilanit
Jean Yves CARLEN
ILIRI
Me këtë tekst të fundit do të doja të shkëputem nga
tregimet imagjinare që përbëjnë këtë vepër. Këta pak
rreshta janë një homazh për një militant të Kosovës, që
ka ndërruar jetë para ca kohe.
I përndjekur për shkak të aktivitetit të tij në vendin e
vet para lufte, ai erdhi te ne në Francë ku kërkoi azil. Ja
historia e vërtetë e mikut tonë Ilirit, aktivistit të Lidhjes,
që u detyrua të shkëputet nga toka e tij, familja e tij,miqtë
e tij, për të kërkuar mbrojtjen e një vendi të Evropës
sonë të lirë e në paqe. Jeta e tij e trazuar nuk la asnjë
nga ne indiferent. Pasi e kontaktuam dhe përfituam nga
këshillat e tij, ne, disa njerëz të jo-dhunës dhe pacifistë
të prekur nga konflikti jugosllav, vazhduam aktivitetin
tonë, të angazhuar për kauzën kosovare.
Iliri banonte me të shoqen, fëmijët e tij, në shtëpinë
familjare në qytetin e Gjilanit, në skaj të një rruge të
vogël që niste nga pazari dhe që dilte në udhën që shpie
në Preshevë, në Serbi. Armata jugosllave qëndronte në
kazermën dy hapa më tej. Nën regjimin e Millosheviçit,
qyteti i Gjilanit administrohej nga serbët. Por Lidhja
aty mbante një nga bastionet e saj : një komunë e
ashtuquajtur «paralele» administronte mes vështirësish
jetën e shumicës shqiptare të diskriminuar, duke
mbarështuar shkollat, sistemin shëndetësor, aktivitetet e
rinisë, përjashta kuadrit zyrtar.
Iliri ishte një anëtar i Lidhjes që kishte përfunduar
duke rënë në syrin keqdashës të policisë serbe. Ai u
largua fshehurazi nga Kosova duke i lënë të vetët aty.
Përfundimisht mbërriti në Francë në anën e Mulhouseit,
me synimin që ta kapërcente Rajnën , për të shkuar
te një kushëri në Gjermani. Ia doli mbanë duke kaluar
përmes në ure në anën e Ottmarsheim-it pa u vërejtur
nga doganierët. Pati besimin se do të mundë të merrte
frymë lirshëm pasi që këmba i shkeli në tokën e Bade-it,
mendoi se i doli në fund udhëtimit të tij dhe mu atëherë
policia gjermane që po gjurmonte fushave, e zuri në
brendi të vendit dhe e dorëzoi tek autoritetet franceze.
Iliri i gjykua, u dënua, u burgos në Mulhouse. Shteti
vendosi për kthimin e tij në Beograd me aeroplan. Ai
kundërshtoi, por ata e çuan përkundër të gjithave me
pranga në duar në aeroportin e Bazelit ku ai do të duhej
të hipte në aeroplan. Me Ilirin do të vepronin pa asnjë
konsideratë atje ku donin ta çonin, në gojë të ujkut. Në
atë kohë, Franca nuk merakosej për fatin e Kosovarëve.
Iliri lëshoi klithma, bërtiti deri në rraskapitje me sa zë
pati.
Ai u kap për gjithçka që kishte mundësinë fizikisht ta
mbante në tokë. U kap për dyer, për parmakë, për doreza,
për krejt çka i zinte dora, për t’iu shmangur futjes me
forcë në aeroplan. Përfundimisht kapiteni i bordit, i
alarmuar, kundërshtoi ta merrte me vete në avionin e tij.
E kthyen në pikën e nisjes ku vizituesit e burgut dëgjuan
tek flitej për të, u morën me rastin e tij, e vunë në dijeni
për këtë organizatën Amnesty International. Iliri nuk
kishte pasur rastin deri atëherë ta bënte një kërkesë
për azil në formën e domosdoshme e të duhur. Sa më
kujtohet, më duket se ai dy herë është çuar me forcë në
aeroport. Dy herë ai rezistoi dhe iu shmang kthimit të
detyrueshëm. Pas gjashtë muajsh, Iliri doli nga burgu dhe
militantët e mirëpritën, e vendosën në një shtëpi pranimi,
e ndoqën nga afër dosjen e tij. U patëm organizuar edhe
ta fshihnim, po e deshi puna ashtu.
Por pas kaosit që përjetoi në fillim,gjendja e tij u stabilizua
pak nga pak. Iliri më në fund e fitoi azilin politik.
Familja e tij që nuk dinte gjë për të, ndërkohë kishte pasur
vizita nga policia serbe që ushtronte mbi të një presion
të vazhdueshëm. E takuam Ilirin dhe midis nesh e atij u
zhvillua një marrëdhënie e fortë. Ne tashmë kishim një
përvojë nga Kosova, meqë dy nga ne kishin shkuar atje
pasi kishin qëndruar në Serbi ku kishin takuar rrjetin e
kundërshtuesve të tubuar rreth Qendrës kundër- lufte të
Beogradit. Iliri na bindi që për misionin tonë të dytë në
Kosovë në vitin 1996 të shkonim n qytetin e tij të Gjilanit
në juglindje të kryeqytetit.
Me një mbështetje të fuqishme të prefektit të Lutterbachut,
komunë në afërsi të Mulhouse-it, takuam gjatë asaj
vere përfaqësuesit e komunës paralele të Gjilanit, një mik
të Ilirit, Lutfi Hazirin, i cili pas lufte do të bëhej prefekt
i komunës kosovare, pastaj, disa vite më vonë, ministër.
Natyrisht se takuam drejtpërdrejt familjen e Ilirit natën,
në oborrin e sprasëm të shtëpisë së tyre.
Gjatë periudhës që i parapriu intervenimit perëndimor
në Kosovë, ne bëmë të njihej gjendja në vend nëpër
rajonet tona, një gjendje dramatike gjerësisht e injoruar
nga opinioni dhe, sipas nesh, e shpërfillur nga autoritetet
e vendit tonë. Që nga konferencat publike deri te
takimet me përfaqësuesit institucionalë të Francës dhe
të Evropës- për ne Parlamenti Evropian dhe Këshilli i
Evropës ishin gjeografikisht të afërt- bëmë që të njihej
Kosova. Bën po ashtu që edhe ne vetë të njiheshim mes
vete. Të ndaluar të hynim në Jugosllavi që nga viti 1996
dhe të vënë në listën e zezë të regjimit, në pamundësi që
të shkonim sërish në Kosovë, shkonim në Shqipërinë dhe
Maqedoninë fqinje, për t’i gjetur sërish kontaktet dhe
për të marrë informacione. Kështu kishim mundësinë
ta vazhdonim punën tonë të sensibilizimit të të gjithëve
kur ktheheshim. Iliri përjetoi goxha gjëra të pakëndshme
përkitazi me statusin e tij. Qe arrestuar në Lubjanë të
Sllovenisë, në Shkup në Maqedoni. Njëra nga miket
tona, parizjene, aktivizoi kontaktet e saj pranë qeverisë
maqedonase për ta liruar.
Të pritur disa herë në Ministrisë e Punëve të Jashtme në
Paris, në Këshillin e Evropës, në Parlamentin evropian
në Strasburg, ne e dyfishuam aktivitetin përgjatë rrjedhës
së viteve. Shkonim në Gjermani, në Shtutgart dhe
gjetiu, pastaj në Zvicër, atje ku mërgata kosovare ishte e
shënueshme: në Bazel, Bernë, Gjenevë për demonstrata
apo takime. Iliri shumë shpejt e kishte kuptuar se shoqata
jonë duhej ta rriste rrezen e kontakteve me mërgatën
e angazhuar në luftën për lirinë e popullit. Ai e merrte
fare mirë me mend se njerëzit e mërgatës në perëndim
duhej t’i integronin disa elemente të të menduarit dhe të
mënyrave të përfaqësimit të disa militantëve francezë të
përfshirë në kauzën e tyre. Ai e dinte që ndërmarrja jonë
ishte unike në Evropë. Për këtë arsye ai veproi në këtë
drejtim, duke bërë vajtje-ardhje të shumta mes të dyja
palëve.
Pas luftës ne erdhëm sërish në Kosovë, takuam Rugovën
në Prishtinë, u kthyem në Gjilan, vendosëm marrëdhënie
në nivel shoqatash apo aso institucionale me Kosovën.
Iliri na inkurajoi të krijonim një strukturë të përhershme
në qytet. Qe kjo në fillim një Qendër socio-kulturore
Francë-Kosovë, pastaj Agjencia e Demokracisë Lokale,
nën patronazhin e Këshillit të Evropës. Qe kjo një përvojë
që zgjati disa vite. Iliri i mori të vetët në Francë, u vendos
në Lutterbach, pastaj u shpërngul afër Gjenevës, në anën
franceze. Që atëherë takoheshim gjithnjë e më rrallë.
Unë mbaj në vete një kujtim plot emocion për një njeri
të përkushtuar ndaj kauzës së vendit të tij dhe që nuk
pushoi asnjëherë së milituari në vazhdën e Lidhjes dhe të
prijësit të saj, Ibrahim Rugova.
Iliri ishte një mik dhe ai vetë na konsideronte si vëllezërit
e tij.
Iliri ndërroi jetë pasi u godit nga sëmundja disa vite pas
luftës dhe pavarësisë së shpallur.
Një ceremoni në Gjilan, një tjetër në Gjenevë, të
organizuara nga të afërmit e tij, dëshmuan për jetën dhe
angazhimin e tij, ashtu që kujtimi për qenie të tilla si ai
t’i qëndrojë kohës. Lumi i fuqishëm i historisë drejtohet
gjithmonë në kahun e atyre që ia kanë udhëhequr
rrjedhën.
