Remzije ZEKOLLI:
Risemantizmi i thënieve kanunore, urtisë popullore dhe gegërishtës…
(PrendBuzhala : ”Dy udhë me i marrë me veti” (poezi çaste lirike me fjalë të urta), “Rozafa” – Prishtinë 2017)
Prend Buzhalën, publiku shqiptar e njeh si krijues, gazetar, eseist, publicist, studiues të letërsisë e kritik letrar, veprimtar i çështjes kombëtare, humanist etj. Ai u bë një zë kundërshtues jo vetëm me penë, por edhe me aktivitete kombëtare kundër regjimit serbosllav. Vëllimi i tij poetik me fjalë të urta ”Dy udhë me i marrë me veti”, nxit kurreshtjen që nga arti i titullit të lexohet e rilexohet.
Do theksuar se autori e pushton lirinë krijuese me kreacion. “Liria krijuese është proces i çlirimit dhe i krijimit të artit si dhe i punës në përgjithësi, i veprimit dhe aktivizimit më të hapur të njeriut si qenie shoqërore dhe si qenie njerëzore . E pra, autori risemantizon, apo i rikuptimëson thëniet kanunore, urtinë popullore dhe gegërishten, variantin e saj tradicional letrar. Por, te risemantizimi i gegërishtes do theksuar se bëhet me qëllime poetike. Ekziston licentia poetica ose liria poetike e përdorimit të varianteve të të folmeve apo dialekteve në letërsi, praktikë e njohur kjo, në letërsitë moderne evropiane. Përdorim me regjistër të gjerë i formulave gege, i urtisë e i frazeologjizmave gege, nuk ka se si “të përkthehet” në gjuhën e sotme letrare, sepse humb shkëlqimi i thënies dhe lëndohet poetika e mushtit lirik, poetika e bukurisë lirike.
1. Kodi trashëgimisë si kod poetik
Buzhala me sukses jo vetëm që ka formuar individualitetin e tij krijues, por e ka profesionalizuar e specializuar atë në shkallë akademike. Është realitet se poezitë e Buzhalës nuk është aq e lehtë për t’i përceptuar a analizuar. Tek krijuesi Buzhala mahnitshëm janë kryqëzuar përvoja jetësore me dijen letrare, këto tipare e radhisin atë në mesin e krijuesve të shquar të letërsisë kombëtare. Me këtë rast, vlen për t’u përshëndetur përfaqësim i tij me sukses në manifestimin botëror poetik në Zvicër. Zaten, ky fakt flet edhe për shtrirjen receptive të veprës së tij (në gjermanisht në Zvicër, i janë përkthyer disa krijime).“Receptimi (marrja, pranimi) është objekt i një teorie të veçantë letrare, që quhet teoria ose estetika e receptimit.
Në krijimtarinë letrare të Buzhalës, në përgjithësi e tek vëllimi poetik ”Dy udhë me i marrë me veti”, në veçanti, lexuesi ka çka merr nga ky nektar i pasur i letërsisë. E them këtë, sepse për dallim nga vëllimi me tregime të shkurta (zhanër tejet pak i kultivuar ndër ne)” Sinapsa e heshtjes” dhe vëllimit poetik “ Doracak për kapërcimin e udhës së vështirë”, ky vëllim që po e vlerësojmë është i veçantë për këto arsye: E para është i shkruar si poezi mbi fjalë të urta, e dyta është referuar në Kanunin e Lek Dukagjinit dhe, e treta është e vërteta e specifikës së shkrimit në dialektin gegërisht. Rezultatet e tij letrare e poetike, Buzhala i arrin me intelekt dhe me kreacion dituror: “Si për shkrimtarin edhe për lexuesin është e domosdoshme dija letrare dhe jo vetëm përvoja jetësore.
Duke u kthyer në lashtësi, poeti Buzhala përmes një lirike të përsosur dhe avancuar përmes vargut i kthehet traditës përmes huazimeve të fjalëve të urta e filozofike kanunore. Krijuesi i vjershës duhet të jetë i hollë dhe i kujdesshëm në zgjedhjen e fjalëve, le të marrë këtë, atë ta lerë anash.
Buzhala mori pjesë kanunore si thesar apo bazament të çmuar të drejtësisë shqiptare dhe suksesshëm e barti poetikisht tek lexuesi.
Është një dialog me vlerat e kësaj tradite dhe, më shumë se ç’është histori, ky është një kod ontologjik i thjerrëzuar në sistemin e koordinatave të vëllimit “Dy udhë me i marrë me veti”.
Te 31 poezitë e këtij vëllimi lexohen si një sistem poetik, si një tërësi poetike, po edhe si një ditar lirik sistemor (mbasi autori këto poezi i ka publikuar në rrjetin social përgjatë muajit maj të vitit 2016). Një si pjesë e dytë e librit (Komente), përfshihet një interpretim i bukur i Mehmedali Rexhepit me titull “Pengu i amshimit” (analizë poezisë “Vorri”) dhe të Gjon Rrokut me titull “Nëpër tridhjetenjë poezitë e librit.” E që ishin po ashtu komente të përçdoditshme këtyre poezive në rrjetin social, një si ditar leximi a shkrim paralel i kësaj poezie.
Metaforë, kuptime të pasura, kodi filozofik i urtisë, përmasat e thella të lirisë njerëzore- ndërlidhen natyrshëm në strukturën e tekstit poetik të këtij vëllimi. Janë Kodi i urtisë sonë popullore, Kodi a Kanuni i Lekë Dukagjinit, kodi i literaturës sonë, si ai i diskursit fishtian, që lexohen si një paradigmë historike e traditës sonë shpirtërore, paradigmë e kuptimit të ekzistencës sonë nacionale e njerëzore.
Vëllimi nxit kureshtjen dhe vëmendjen e lexuesit dhe të studiuesit letrar në disa plane: është i shkruar në trajtën gege të ligjërimit poetik, ku vërshojnë përplot fraza e frazeologjizma gege, dhe ku fjala, qoftë edhe me shenjat diakritike të shkrimit, bart kuptime më vete. Poezia e këtij vëllimi sa është e lexueshme, e qartë, po aq është edhe e vështirë për interpretim, për shkak të delikatesës së fjalës artistike, më saktësisht, për shkak të mbitesktit dhe intertekstit që bartin këto krijime.
Nëse një fjalë e tillë e urtë, një thënie kanunore a një dromcë e mendimit etnografik etnik merret si shtyllë tematike, kjo do të thotë se autori merr majat e traditës, ekzistencës dhe esencës së qenies sonë.
Kështu, nëse Kanuni është simbol i dokumentit për organizimin dhe rregullimin në formën më të lartë të jetës familjare, personale, fisnore apo të tërë kombit në një periudhë të caktuar; nëse një fjalë e urtë bart një filozofi të tërë etnike, atëherë poezia e thurur mbi këto shtylla semantike, sjell rikuptimësime të shumta dhe relacione të pasura mes tekstit e nëntekstit.
2. Nga referencat lirike te interferencat e trashëgimisë
(poezitë “Leka” dhe “Pleqnari”)
Në një shteg të tillë leximi na shpie poezia “Leka”, ku si personazh lirik merret kryeautori i Kanunit, Lekë Dukagjini, nëpërmes të cilës lirikë ne vërejmë një potencial të pasur jo vetëm kuptimor, por edhe referencial, një potencë krijuese të referencave jashtë-tekstore. Si rëndom, poeti e nis me një formulë të njohur: “Besa besë ká thânë Leka. Lidhuni me besa-besë. “ Një referencë e tillë, me burime historike, trashëgimore dhe etnike, janë vargjet në vijim:
Mos harroni, aty më keni, te themelet e kryegjytetit tem,
Te Ulpiana e Të Parit, Palit të Dukagjinëve.
Mos harroni, unë gjithmonë rri aty, te rrânjët
Kur dihet se historikisht Ulpiana ishte kryeqytet i Principatës së Dukagjinëve, konkretisht e Pal Dukagjinit, si princ. Kështu, referencat shndërrohen në interferencë poetike e tekstore, bashkëvepruese, krijojnë rezultanten e trashëgimisë së djeshme e të sotme.:
Tash e keni Kohën për me dalë prej jush
Njeriu i Shpirtnuem.
Ndërsa referenca poetike “U dashka edhe nji Nye/ për me iu bâ ledh krejt kanuneve të hueja”, na sugjeron jo vetëm mburojën e palcës etnike në të kaluarën kundër ligjeve të huaja pushtuese, por këtë na e këshillon edhe sot. Por, te e sotmja, autori, me personazhin e tij ideografik lirik, Lekën, dëshiron të na thotë se e do shqiptarin “e shpirtnuem”. Kështu, semantemat shpirtnim, i shpirtnuem, ndalin shpesh te peozitë tjera, si porosi për të somune, në vend të një trimërie shpesh të çoroditur e të marrë, të së djeshmes. Poezitë e këtij vëllimi i tejkalojnë evokimet historike, etnike a kanunore. Në këtë mënyrë, poeti na merr përdore për të na dërguar në totalitetin e jetës njerëzore, nga njëra anë, po edhe në totalitetin etnik shqiptar, të shpirtnuem (si shenjë e modernitetit të jetës shqiptare), nga ana tjetër. Kërkimet e tilla poetike mund të vështrohen nga pikëpamja e interpretimit simbolik dhe nga këndvështrimi i arketipit të urtisë, të kanunit të urtisë (shih sidomos poezinë “Pleqnari”). Përmes këtyre dy figurave (Lekës dhe Pleqnarit), është kërkesa e etja e popullit tonë për drejtësi, për rezistencë ndaj të keqes e dhunës, vlerave të urtisë, peshimit të fjalës, harmonisë:
Me i bá pleqni punët e ngatërrueme të historisë e të legjendës.
Ai shkon drejt përjetësisë në pafundësi kohe e thellësi shpirti,
për me e marrë vesh Ndëgjuesi.
Për me e lirue Të Vërtetën e Mbyllun aty.
Çka mundesh me dhurue,
ti Plak Mjekërbardhë, nga thesari yt i urtisë?
Përpos Zanit të Urtë, Fjalës së Peshueme,
dhuron Heshtjen e Ndëgjimin.
Mbasi krejt fjalët nuk janë krejt dëshmitë
E vërteta gjindet tue i vue veshin Tjetrit e Zemrës së tij.
Kur e nis poezinë “Pleqnari” me thënien popullore si kategori e aksiologjikë etnike “Pleqnarë e burra të dheut si në shqiptarí”,
Autori na sugjeron se kështu nëpër krejt këtë vëllim ka ndërtuar metatekste të tilla, prototeskte e paratakeste.
Por nëpër vargje ndiejmë pasurinë tematike, në qendër të së cilës vjen preokupimi për fatin e njeriut tonë, shpesh e të shumtën i vuajtur, nënvizon padrejtësinë e tragjedinë e këtij dheu; por poeti vë në spikamë gjithandej, përmes një vargu sintetik e të urtë, edhe dobësitë njerëzore, dobësitë tona, mosmarrëveshjet, konfliktet, ashtu si këndon për mirësinë, afrimin, pajtimin.
3. Fjala dhe Besa
Poeti e hap vëllimin e tij me poezinë “Fjala”. Gjithçka nis me Fjalën, si në librat e shenjtë apo si në gjenezë të qenies dhe krijimit. Por autori merr që në fillim fjalë-urtën shqipe: “Gjuha eshtna s’ka, eshtna thyen”, duke ndërtuar menjëherë një tjetër raport estetik e krijues:
Kujdes me Fjalën.
Thueje ashtu si thuhet Fjala me Shêjë e Kanunit. Fjalëshêja.
Nuk ka bé mbi bé. Ndryshe, shpia del fare, thania merr mort.
Nuk âsht lehtë me i lexue mendimet me pllanga gjaku.
E, si me kuvendue me gjuhën që jep kumt
me gjakun që del nëpër gojë?
A e di si thuhen ato nga vena e preme a nga varja
në litar?
Pas Fjalës vjen “Besa”. Jo vetëm popujt e fqinj, por mbarë bota popullin shqiptar e identifikon me Besën, e cila është traditë e popullit tonë që nga Pellazgët e deri më sot. “Besnik banu e besë mos nxan” është fjalë e fillesës dhe burimit të urtisë. Por mbi besën janë thurë legjenda, mite, është ndërtuar kodi i një jete të tërë:
Vetëm aty ku ka besë, mundesh me besue
se mbas vdekjes ka ringjallje.
Ligjet e rruzullimit bâhen copë e grimë:
E Përtejbota bâhet e kësobotshme.
Autori shkon më tutje, duke thurë dhe filozofema poetike: “Ai që din shumë, beson pak.” Në vazhdim vjen një tërësi tekstor mbi antitezën “Mos beso” e që e kuptimëson edhe thënien e vargut të parë si thënie popullore: “Besnik banu e besë mos nxan”, gjithnjë duke sjellë një refleksion ironik e shpesh edhe revoltues a me qëndrim kritik ndajk të sotmes, ashtu si e dëgjojmë shpesh njeriun tonë të na thotë.
Mos beso
Ka shkue ajo kohë kur njerëzve u zihej besë
Përmbysja ka ndodhë: a thua, një popull i besës, tashmë e ka braktisur atë?! Për ta ruajtur besën, është vetëmbrojtja.
Hiqu, pash nderën, atyne që flasin.
E nuk heshtin në kohën e duhun,
Hiqu edhe atyne që nuk dinë me ndëgjue,
Edhe atyne që flasin për Nderin a për Besimin
Dhe i nxjerrin për çdo ditë jashtë Kanunit,
Jashtë ligjit e jashtë Vetes,
Nëpër Tabela të Shitjes i qesin e i shesin në Pazar.
Kush të ka thânë me besue në fjalët e Gojës së Huej?
Në Gjuhën e Të Ligut? Në gojështhurunit?
Pjesa e fundit vjen si mit poetik i ringjalljes ë besës:
“Të pëlqen kur të pëshpëritin te veshi:
për legjendat, shpirtnat dhe vallet,
Për Besën e Konstandinit e deri te ajo e Motrës së Halilit (…)
Vetëm kur besa çohet në vend, shpirti qetësohet.
Mbasi e ka vu peng jetën e rrasën e vorrit,
ka lidhë besën e burrave. Që âsht jetë a dekë.
Që âsht bekim i Hyijit. Që âsht shitim rrufeje.
E ti nuk ke si me shpëtue i gjallë:
ajo rri përtej vdekjes e jetës.
Dhe krejt në fund vjen, si kurorë e shkrirë poetike, një thënie e urtisë sonë popullore: “Eh, Besa e burrit âsht ma fortë se pesha e gurit.” Vargjet e këngës na mësojnë se Motra Hajrie e mbron besën e dhen vëllait se do ia marrë hakun: “Kur ja vuna thikën burrit/O si me i nxjerr vllaznit prej burgut.” Te teksti i Buzhalës leximi është individual dhe i përket personit dhe çdo përpjekje nga jashtë për të ndërhyrë në këtë proces personal e vret leximin. Lexuesi si pjesë e rëndësishme dhe përbërëse e trekëndëshit autori –teksti-lexuesi, ka të drejtë të analizojë, vlerësojë, komentojë, por assesi të ndërhyjë në tekstin jo vetëm se vritet tek e fundit vetëm autori e di mesazhin e tekstit.
Të tilla janë edhe poezitë Trolli, Miku, Bukuria, Burrnia, Udha që na dhurojnë referenca etnografike, trashëgimore, etnike, historike dhe interferenca të pasura kuptimore.
4. Interpretime: nëpër disa poezi
Te poezia “BUKA “ poeti vë në spikamë thënien popullore: “Buka e Kosovës shumëkujt ia ka thye qafen” për ta pasuruar me rikrijimin poetik autorial, si një komentim poetik i vargut të parë, popullor: “Shumë bukëshkelës erdhën në këtë dhé me na poshtue“.
Lirikë e pastër kombëtare ku mesazhi i bukës na jepet në dy kuptime: ata që përpiqen ta okupojnë dhe buka ua thyen qafën (ai përbuz mikpritjen a mirësinë e thyen qafën); bukëshkelësi shënjon okupatorin e trojeve tona si Turqia, Serbia e cila tri herë bëri shkrumb e hi tokën Dardane. Në një përmasë humaniste paraqiten vargjet e poshtë shënjuara, që zgjojnë referenca biblike e të përditshmërisë sonë: “E hajnë bukën e gjakut të pajtuem/ Bukën tonë të përditshme na e jep sot .”
Në gërshetimin e ndërkomunikimit me tekstet e përmendura me fjalët e urta, poeti arrin sukses të plotë, duke vepruar me pjekuri krijuese. Buka e gjakut asht ajo, kur ndërmjetësit e pajtimit të gjakut pajton grindjet mes shokësh e dashamirësh: të zot’t të gjakut t’i shkojnë dorasit për pajtim të gjakut, e hajn bukën e gjakut të pajtuem. Kryqi në derë asht sheji i gjakut të pajtuem. Kjo traditë ruhet ende të disa vise shqiptare, mesazhi i kësaj lirike është human. Buka e gjakut të falur është simbolikë e pajtimit dhe e bashkimin vëllazëror ku populli shqiptar e ka arritur disa herë gjatë historisë që nga koha e Skënderbeut deri te koha e UÇK.
Procesi i komunikimit të veprës në kohë dhe hapësirë është kompleks dhe dinamik. Buzhala triumfalisht rrugëton në kohë dhe hapësirën e saj me subjektet që burojnë me gërshetimin mes kanunit dhe realitetit kohor e ku lexuesit ia sjell natyrshëm pa imponime dhe pa citate të tepruara, por duke i sjellë freski lexuesit, një freskim kujtese që nga doket zakonore të shtetit të kohës së Skënderbeut.
Poezia “NDERA” – menjëherë na e sjell në mbamendje nderin si veprim i rrugës së drejtë që ndjek individi, familja a shoqëria, jo vetëm si element a veti fisnike e rëndësishme e traditës sonë kombëtare. Poeti nderën e krahason me Perëndinë, nderi e besa nuk mund të ndahen nga njëra-tjetra, janë si binjakë, shkojnë çdo herë bashkë.
Burri ka nder e burrni. Ato nuk ndahen
Nderi i grues , asht nderi i burrit.
Nderi është pasuria më e madhe e njerëzimit. Lënda e njohur nga të gjithë me të drejtë do të quhet e jotja nëse s’qëndron në rrethin e arritshëm për të gjithë. Secili lexues hyn në botën hapësinore të tekstit në kohën dhe mënyrën e vet. Secili krijues a personalitet duhet të jetojë, të punojë dhe të veprojë me nder, kjo gjë nuk është e paarritshme, por kërkon këmbëngulësi, sinqeritet, vullnet, besim në vete e dashuri ta arrish këtë. Duke vazhduar nëpër vëllimin poetik ”Dy udhë me i marrë me veti”, natyrshëm vërejmë se vargjet e këtij libri janë perla të llojit të vet. Në vetvete përmbajnë nuanca shumëngjyrëshe edhe kuptimore, e dhe stilistike, që pozitivisht reflektojnë tek lexuesi dhe e bëjnë kureshtar t’i lexojnë sa më parë poezitë dhe ta marrin
mesazhin e tyre. Ndërkaq, ky vlerësim letrar bëhet vetëm duke ndjekur një vijë të fortë të argumentit dhe të shpjegimit letrar
Poezia “SHQIPONJA”: simboli i kombit shqiptar është motiv i shumë krijuesve, që në lirikën e Buzhalës na vjen natyrshëm me të gjitha atributet e saj të pastra e legjendare. Por, dallimi mes krijuesve tjerë dhe Buzhalës është se ky e sjell në kohën moderne në dialektin gegërisht, si një kujdes e mburojë që ka shenjtërinë e vet të patjetërsueshme:
Rueju guximit të saj kur fluturon nalt mbi re
rueju këtij Mbreti të Qiellit.
Dueje atdheun si shqiponja folenë
Ose:
Zbret në qëndisma të kuqe nusesh në djep lindjesah/ Vetëm dashuria e pa matë atë e kthen në çerdhen e saj/ Kudo shikimi i njerëzve largpamës, krahasohet me atë të shqiponjës/ Prania e saj në Hapësirë, asht bekim për Atdhenë/ Shpend ogur që fluturon nëpër fitore/ Ky shpend Hyjnor, Udhërrëfyes i njerëzimit/ Aty ku asht Liria ma e Madhe. Aty asht Flamuri me Shqiponjë.
Poeti ka gdhendur si monumente kohe e hapësire etnike, si mesazhe me amanet shpirti vetitë e shqiponjës, figura e saj sytë, flatrat, krahët, sqepi krahasohen me figurën dhe qëndresën e kombit, atë poeti e krahason me diellin, qiellin, ajo është mbretëri e lloit të vet që vdes e lind për princat e saj.
Fryma e retorikës poetike e tëra është një vetëdije që endet pamatshëm e jashtëkohshëm, me një hiatus të mundshëm ndërmjet gjuhës reale (të poetit) dhe gjuhës virtuale (që përdor shprehje të thjeshta dhe të zakonshme), që mjafton për ta vënë mendimin, për ta përcaktuar hapësirën mes figurës… Buzhala lexuesit, përmes shqiponjës, ia sjell figurën e saj mitike që nga lashtësia e deri tek simboli në flamur. Mjeshtëria e shkrimtarit varet nga mënyra se si i përcakton kufijtë e kësaj hapësirë, që paraqet trupin e ndërliqshëm të Letërsisë.
Poezia “GURI”, fillon me citat nga kanuni: “Guri i kufinit ka dishmitarë mbrapa/ Me luajt kufinin asht nji si me luejtë me eshtnet e të dekurve “
Përcillen tek lexuesi vargjet kanunore me një dashuri fisnike, me simbolikën e tyre shumëdimensionale: me Kufirin e oborrit, kufirin e arave, kufirin e fshatrave, qyteteve dhe shteteve. Kufiri është i shenjtë dhe askush s’ka kurrfarë të drejte me luejtë kufinin. Si ta vendosë kufinin plaku, do të mbajë dorën mbi ‘te edhe thotë ”Aj qi e luajte kët gur, atij iu randofët n ‘at jetë”. Këtë shungullimë fjalësh kanunore, peoti veçsa e përforcon me nuanca të reja rikrijuese. Me formula betimi të rikrijuara mjeshtërisht.
Në aspektin shoqëror, kufiri i Kosovës s’ban me u prekë se na mallkon gjaku i dëshmoreve që ranë për ta thyer kufirin dhe mbrojte këtë tokë të lar më gjake ndër shekuj dhe rrafshin individual me lujtë kufinin e arave nuk ban, sepse shumë vrasje kanë ndodhë për këtë shkak. Disa vargje nga poezia guri i sjellim në këtë vështrim modest për këtë vëllim poetik:
Ku gjaku rrjedh, gur e gjak përzie me eshtna/ku humnerat rrin gati me mar frymën e fundit/ e gurt e malit me i kthye në Gurë-Gacë .Guragacë e gur me unur ato i ruen si dëshmi kohe e epoke/
prej Epokës së Gurit e deri te Epoka e sotme e gurit. Vlera e vargjeve të cituara qëndron në përsosshmërinë kompozicionale të tyre, në frymën e fortë risemantizuese.
Shumë krijues kanë përdorë simbolikën e gurit si: Ismail Kadare, DritëroAgolli, Hivzi Sylejmani, Jakup Ceraja, Azem Shkreli, Ali Podrimja Sabit Idrizi etj etj. Guri është edhe simbol i qëndresës, shtetësisë, dashurisë ”zemër gur”.
Poezia “GRUAJA”: fisnikërisht autori ka bërë komporacion mes Kanunit dhe kohës së sotme modern, ku virtytet e larta të gruas shqiptare janë skalitur. Sipas kanunit, pozita e gruas është të jetë zonjë e shtëpisë; gruaja fisnike e zen vendin e burrit të dekun e armën besnike nuk i shkret: mëson trimat e ri si embadeken si me le. E shfaqun si agu që qel me rreze/ Mbretni mbi të gjitha mbretnit… Rroli i gruas pas vdekjes së burrit ishte i madh dhe fisnik, ajo kishte detyrë morale që edhe armët e tij t’i ruajë dhe për t’i edukuar fëmijët që vdekjen me e ba si me le pra për kryerjen e detyrëa patriotike për atdheun, ta kenë çdoherë në plan të parë.
Poezia “UDHA”: është e rastësishme që këtë poezi për ta vlerësuar e kam renditur të fundit. Titulli i kësaj përmbledhje specifike me poezi është marrë po nga kjo poezi. Gjatë rrugëtimit te secilit prej nesh na ka ndodhur në rrugën e jetës të kemi shumë peripeci e sakrifica të mëdha: Ka me të ndodh dy udhë me i marrë me veti: Njanën krejt vetun e tjetrën në mendje/ e kurrrkun nuk taakohen, bile me ia dhanë dorën njëra tjetrës. Dëshira dhe realiteti në vargjet e sipërcituara sikur bëjnë luftë mes veti. Rruga e vetme është rrugëtimi ynë, është reali, e tjetra është në mendjen tonë dhe dëshirën tonë që nuk mundemi për ta arritur kurrë, por mbeten dëshira tona të fisme.
Vargu: “E sheh: vdekja nuk ka qysh me ndërrue udhë/ Ti mbetesh krejt i njajti na sugjeron se njerëzit e vendosur nuk i ndal as vdekja në realizimin e një detyre a idealie me ba udhën e nderin me marrë me veti. Këtu, në plan të parë, janë atdhetarët apo luftëtarët e lirisë, të cilët s’u thyen për asnjë çast. Vdekja nuk të ndërron, pra edhe pasi vdesim, jemi ata që ishim të gjallë, mbasi kemi lënë vepra të mira. E nëse nuk je njeri fisnik, i tillë do mbetesh edhe pas vdekjes. Asht dikush, në anën tjetër, që të sheh e të gjykon/ Dikush në shpi lutet për ty, kur je shumë larg: Zoti me të rujt rreziqesh. Vargjet tipike të mendësisë shqiptare dikush na përcjell, na gjykon për veprimet tona. Për ne luten prindërit, nënat, luten gratë për burrat e tyre, vajzat fisnike për të dashurit që t’i ruajë Zoti në çdo rrugë të pastër që ata e marrin. Me vete ta marrin rrugën e nderit, besës, guximit, trimërisë, t’i godasim gënjeshtrat e pabesitë që njerëzit përpiqen t’i bëjnë dhe njollosin njerëzit e ndershëm.
4. Përfundim
Prend Buzhala, në vëllimin poetik ”Dy udhë me i marrë me veti”, lexuesit ia jep një regjistër-leksikon, një udhëzues etnik, me rikrijime mbi thëniet nga Kanuni e nga fjalë të urta: për besën, bukën, fjalën, mikun, bukurinë, të vërtetën , jetën, shqiponjën, shpirtin, andrrën, pleqninë djepin, gruan etj etj. Janë amzë krijuese e pasur e këtij vëllimi poetik. Vend të merituar në këtë libër zënë edhe komentet e lexuese të krijimtarisë së tij publikuar në rrjetet sociale dhe vështrimet kritike. Përdorimi i fjalëve të urta në këtë libër ka arritur përsosmërinë rikrijuese, risemantizuese, me forcën e mesazhit që e recepton lexuesi. Kështu, me ndërliqësinë e shprehjes poetike, shpesh e shepsh lexuesit i drejtohet pikërisht me atë edhe që nuk thuhet, me atë që shpesh heshtet, apo me anën e nëntekstit poetik. Nga ana tjetër, kjo ndërliqësi e raporteve varg-kuptim, varg-rikrijim dhe varg-stil, gradualisht na e zbërthen këtë botë të ndërlikuar poetike, këtë ndërthurje shumëplanëshe, pjesësh të pleksura midis tyre. Një fjalë e urtë a thënie tekstore nga kanuni,
Bibla, Lahuta e Fishtës, apo nga proverbat e frazat popullore; zbërthehet me rikrijime poetike që shpesh marrin rolin poetik-komentues, si poeto-komentime. Labirinti poetik shfaqet në dritë të diellit nëpërmes vetë Titujve të poezisë. Herën tjetër shfaqen si dialog tekstesh e ndërtekstesh, mu ashtu si e preferon poetika postmodernsite e citateve, thënieve dhe shkrirjes së tyre në tekst, në megatekstin poetik. Brenda tarditës komplekse zhublohen e rizbulohen vlera të shumta dhe pamje të shumta të qenies sonë e të ekzis
