Shkruan: dr. Besim Guda
Një kontribut modest për senzibilizimin e opinionit për rrezikun nga sëmundjet kardiovaskulare .
Prevenca e sëmundjeve kardiovaskulare .
Sëmundjet kardiovaskulare (SKV)
përkeqësojnë cilësinë e jetës, shkaktojnë
paaftësi, dobësojnë ekonomikisht kombin dhe shkurtojnë gjatësinë e pritur të jetës dhe në të njëjtën kohë kanë trend negativ i rritjes së incidencës.
Epidemiologjia e sëmundjeve kardiovaskulare
Sot në Evropë, sëmundjet kardiovaskulare janë shkaku kryesor i vdekjeve 50 % pjesëmarrje, ndërsa, për hir të krahasimit, vdekshmëria tek sëmundjet malinje është 22%. Çdo i katërti banor në vendet e zhvilluara vuan nga sëmundjet ishemike të zemrës dhe jetëgjatësia e tij është shkurtuar për rreth 7 vite.
Cilat janë sëmundjet kardiovaskulare?
• Sëmundjet kardiovaskulare më të shpeshta janë
sëmundjet aterosklerotike të zemrës dhe enëve të gjakut dhe përfshijnë :
A-Sëmundja ishemike e zemrës,
• -angina pectoris e qëndrueshme,
• – sindroma akute koronare,
• -vdekje e papritur kardiake,
• – dështimi i zemrës.
B- Goditja akute ne tru (insuficienca akute SNQ)
-infarkti ishemik
-hemorragjitë
Goditjet në tru jane shkaku i 10 nga vdekshmëria totale vjetore në botë, dhe gjysma e të mbijetuarve janë invalidë.
C- Okluzioni ( mbyllja ) arterieve periferike
e njohur si sëmundje (ateroskleroza ) e ekstremiteteve të poshtme.
Faktorët e rrezikut
Faktorë të pandryshueshëm te rriskut për te fituar SKV janë :
– mosha,
– gjinia,
– status i ulët socio-ekonomik !
– anamneza familjare pozitive per SKV ( gjenetika)
Këta faktor nuk mund ndryshohen andaj edhe intervenimi ynë në këta faktor është pa efekt !
Faktorë të ndryshueshëm , të cilët të korigjuar mund vonojnë sëmundjen te personat e ekspozuar dhe reduktojnë komplikimet në pacientët me SKV.
Në variabla faktorët e rrezikut të ndryshueshëm janë :
– Hipertensioni arterial,
– pirja e duhanit,
– LDL-kolesteroli i larte,
– obeziteti,
– diabetes mellitus,
– ushqim jo i duhur,
– pasiviteti fizik
Hipertensioni arterial (HTA) është i ngritje e
presionit te gjakut më i lartë ose i barabartë me 140/90 mmHg ose i ulur me terapi. Hipertensioni arterial
ndodh në rreth 20 % të popullsisë së botës, në 95%
e rasteve është parësor-primar , ndersa në rreth 75% rasteve nuk është rregulluar në mënyrë joadekuate. Ekzaminimi për HTA kryhet një herë në 2 vjet te personat me tension arterial normal.
Procedura për diagnostikimin e HTA ka për
qëllim
– përcaktimi i lartësisë së presionit të gjakut
– përcaktimi i shkaktarit të mundshëm
– vlerësimi i rrezikut total të CV (shoqëruar
faktorët e rrezikut, dëmtimi i organeve te cakut),
– vlerësimi i mënyrës së jetesës.
Terapia e hipertensionit arterial është në fakt
ndërhyrja në parandalimin e SKV.
Qëllimi i trajtimit është ulje e presionit të gjakut nën 140/90 mmHg, dhe në këtë mënyrë reduktimin e sëmundshmërisë CV dhe vdekshmërisë.
Terapia HTA duhet të jetë gjithëpërfshirëse, pra përfshin korrigjimin faktorëve të rrezikut dhe trajtimin farmakologjik
Trajtimi farmakologjik me monoterapi ( vetëm një bari ) i HTA është i suksesshëm në 50% të pacientëve, terapia me 2 barna në 30 % të pacientëve të tjerë , pacientët e tjerë ia dalim të stabilizojnë tensionin arterial me 3 barna, me përjashtim të atyre me hipertension arterial rezistent.
Pirja e duhanit është një faktor i rëndësishëm rreziku për SKV (çon në aterosklerozë dhe vazospazëm), dhe duke e lënë duhanin rreziku zvogëlohet me 50 % gjatë 1 viti .
Krahasuar me jo-duhanpirësit, duhanpirësit kanë
70 % rrezik më të lartë për një ngjarje koronare fatale.
Pirja e duhanit është një sëmundje e varshmërisë dhe ka një tendencë për të rritur vazhdimisht dozën. Në çdo takim me pacient, një punonjës i kujdesit shëndetësor duhet të jetë prezentë përveq mjekut ordinues.
Efektet negative të pirjes së duhanit të lidhura me efektin në SKV janë :
-vazokonstriksion i enëve të gjakut,
-takikardia,
-rritje e presionit të gjakut,
-rritje rezistencës vaskulare periferike,
– rritje e nivelit të katekolaminave,
– dëmtimi i endotelit dhe ateroskleroza,
– aktivizimi i sistemit simpatik nervor,
– rritja e viskozitetit të gjakut,
– zvogëlimi HDL dhe rritja e oksidimit të LDL-kolesterolit.
Çrregullimi të statusit të lipideve i cili
rrit rrezikun për SKV flasim kur vlerat :
• Kolesteroli LDL më i lartë se 3 mmol/l (shkaqet
bashkëpirja e duhanit, mosha, diabeti, hipertensioni ose
trashëgimia),
• Kolesteroli HDL më pak se 1.03 mmol/l për
meshkujt dhe më pak se 1.29 mmol/l për femrat (shkaqet bashkë-obeziteti, pirja e duhanit, pasiviteti fizik, intoleranca e glukozës),
• Trigliceridet më të larta se 1.7 mmol/l (shkaqet
obeziteti bashkëqendror, diabeti, trashëgimia).
USHQIMI
Ushqimi mirë është një dietë e gabuar që ka një nivel më të lartë energjie se sa vlerat e rekomanduara për një individ te caktauar , në këtë grup bëjnë pjësë ushqimet si me poshtë:
– konsumimi i një diete të pasur me yndyrna të ngopura
– kolesterol,
– karbohidrate te thjeshta,
– kripë,
Ushqimi i duhur
Ushqimi i duhur parandalon obezitetin
– perimet dhe fruta 5 porcione në ditë,
– drithëra intergrale,
– mish pa dhjamë,
– shumë peshk,
– deri në 4 vezë në javë,
– vaj ulliri dhe vaji i palmës… të gjitha këto
të përgatitur siç duhet dhe në 3 vakte kryesore dhe 2
mes vakte . Çdo dietë individuale funksionon
tek pacienti vetëm pas konsultës tek një specialist dietolog.
Jo aktiviteti fizik
Jo aktiviteti fizik është një faktor rreziku për zhvillimi i SKV, megjithatë 60 % e popullsisë së botës është
fizikisht jo mjaftueshëm aktive. Njerëzit me aktivitet te dobët fizik kanë një rrezik 2 herë më të lartë për t’u sëmurur nga SKV se sa ata aktiv fizikisht.
Asnjë studim nuk ka vërtetuar një rrezik të lartë
nga SKV te personat fizikisht aktivë. Aktiviteti fizik i mjaftueshëm për shëndet të mirë është aktiviteti i moderuar, 30- 60 min në ditë 4 deri në 6 herë në javë.
Përfitimi i drejtpërdrejtë nga aktiviteti fizik
është :
-parandalimi i obezitetit,
-ulja nivelit të sheqerit në gjak,
-ulje e frekuencës të rrahurave të zemrës
-rritje e efektit të insulinës,
-ulje e nivelit të LDL-kolesterolit dhe triglicerideve, — -rritet HDL-kolesteroli,
-ulja e tensionit arterial,
-rritje e elasticitetit të enëve të gjakut
-stimulimi i qarkullimit venoz,
-parandalimi osteoporozës,
-rritja e rezistencës ndaj stresit.
Kur rekomandohet një aktivitet fizik specifik
për pacientin, duhet të shikohen
– vitet-mosha,
– gjendja e aparatit lokomotor,
– gjendja fizike,
– masa trupore
– BMI,
– komorbiditete
-kushtet mikroklimatike të mjedisit,
-substrati për rekreacion dhe trajnim.
Sindroma metabolike (SM).
Për të diagnostifikuar Sindormën metabolike tek njerëzit obezë sipas konsensusit ndërkombëtar
për diabet duhet të përmbushen të paktën 3 nga 5 kriteret :
– perimetri i belit mbi 94 cm për meshkujt dhe mbi 80 cm për femrat ,
– TA më i madh ose i barabartë me 130/85 mmHg,
– trigliceride në gjak më të larta ose të barabarta me 1.7 mmol/l,
– glicemia më e larte ose e barabartë me 5.6 mmol/l,
– HDL-kolesterol më pak se 1.29 mmol/l për gratë dhe më pak se 1.03 për meshkujt.
Prania e një SM paraqet një riskë shumë të lartë për ndodhi madhore kardiovaskulare.
Andaj si perfundim , cka mundemi të bëjmë që të ruhemi, kursehemi ,prevenojmë sëmundjet kardiovaskulare :
– rregullo tensionin arterial me ushtrime dhe barna,
– rregullo sheqerin me ushtrime dhe barna,
– rregullo yndyrnat me ushtrime dhe barna,
– rregullo peshën trupore me ushtrime dhe ushqim të shëndetshëm !
– ndalo duhanin , nëse nuk mundesh ,rralloje , tri cigare më pak në ditë ti ke bere dicka për vete.
– Ushtro rregullisht , lëviz , ec ,vrapo. Mos rri shtrire ,se me shekuj shtrire do te rrish !
Kombi i shëndetshëm ka mendje të shëndetshme !
