Shkrimtarët janë “luftëtarë” të lapsit. Janë pjesë e pandarë e popullit. Por, janë edhe të shenjtit e këtij etnosi të lashtë. Pse jo? Këta bëjnë vepra, e populli i “këndon”. Kjo është merita e tyre e madhe në jetë. Janë vërtet “luftëtarë” të lirisë. Nga veprat e tyre: kënga, poezia e poema etj., është ruajtur historia e popullit. Është një histori e dhimbshme, por krenare. Ata (krijuesit) nuk shihen, por sytë e tyre i kanë të mëdhenj. Shohin shumë. Janë trup e mendje e populllit. Pse jo?
Janë njerëz pa armë, por kanë lapsin, armën e dijes. Puna e tyre nuk është arma, topi, automatiku, minahedhësi, bombë, revolja etj. , por është lapsi. Lapsi është arma e tyre e jetës. Pse jo? Edhe më herët, por edhe më vonë e tash, lapsi i tyre ka fuqi. Fuqia e tij është në letër. Aty shkruajnë dhe njerëzit informohen. Kjo është madhështia e tij.
Por, duke shkruar për rrethanat e kohës, ata kanë pësuar mjaft. Pse jo? Armiku apo pushtuesi gjithmonë krijuesit i ka përndjekur. Ai (armiku) nuk i ka lënë asnjëherë në jetë të ngrisin zërin e arsyes. Janë burgosur, maltretuar, por edhe janë vrarë në rrethana të ndryshme jete. Ata përherë kanë qenë në sy të armikut. Disa, duke mos pasur vend nga shpirtzinjtë e një politike gjenecidale, janë detyruar të largohen kah sytë, këmbët. I kanë ikur të keqës. Pse jo? Me veprat e tyre kanë zgjuar popullin në luftë për fitore.
Dhe, sa herë vijnë përvjetorët e dëshmorëve tanë, asesi nuk do të duhej t’i harrojmë jo vetëm ata (dëshmorët), por edhe krijuesit tanë, të cilët, në një mënyrë a tjetër, janë bashkë “procesi” vendimtar i lirisë së popullit. Këta, me anën e shkrimeve të tyre, e kanë nxitur dhe jetësuar lirinë e popullit. Andaj, s’do të duhej harruar Sabit Rrustemin, një krijues i anës së Karadakut e shumë
të tjerë, të cilët, në kohët e ndera, kur pushtuesi bënte kërdi mbi popullatën shqiptare, ai shkruante e s’ndalej se si populli shqiptar ishte në rrezik.
Pra, këta shkrimtarë ishin rrezistuesit e parë të “mysafirëve të paftuar” në tokën shqiptare. Dhe, njëri nga këta që edhe pësoi nga regjimi serbe është edhe Sabit Rrustemi, krijues yni. Ai edhe shumë të tjerë u burgosen nga regjimi barbar serb. Ky (S. Rrustemi) është i vetmi krijues i Kosovës që burgoset për shkak të botimit të tregimit “Nën maskën e mysafirëve”, të botuar në revistën “Fjala” më 1 prill të atij viti (1981), ditën kur demonstratat shqiptare për Kosovën Republikë e mbushën Prishtinën dhe qytetet tjera. Mu për këtë paraqitje të tij, ai dënohet me katër vjet burg nga regjimi i Jugosllavisë titiste, me ç’rast i ndalohet edhe botimi i krijimtarisë së tij letrare. Dhe, jo vetëm kjo.
Po kështu, në qershor të vitit 1973, në gazetën e studentëve “Bota e re”, Adem Salihaj, një intelektual dhe sot një njeri i politikës kosovare, botoi tregimin alegorik shumë të fuqishëm me titull “Dhe unë do të çohem…” (motiv vietnamez). Një tregim që ka disa personazhe interesante
të kësaj kohe, të cilat, me atë gjuhë e me atë zhvillim bashkëbisedojnë për kohën.
I pari rrëfen se si vijnë në Kosovë mysafirët të paftuar, e këta ishin policia e ushtria serbe e të tjerë, të cilët bënin plane më të ndryshme për të frikësuar, torturuar, përndjekur e për të vrarë njerëz të pafajshëm shqiptarë, me të vetmin qëllim që ky popull ta ndjen vetën jo të sigurtë në vendin e tij dem baba dem, Kosovë. I dyti, Adem Salihaj, me tregimin e tij sikur hyn në botën e
këtyre përsonazheve dhe ua nxjerr fjalët, mendjen, sepse Kosovën e shohin të Robëruar nënë tuteln e Titos dhe regjimt të tij.
Kështu, personazhet janë shumë domethënës, si: Ko Ro – Kosova e Robëruar; Sh Li – Shqipëria e lirë dhe Ti Ju – Tito i Jugosllavisë. Pra, gjuha e tregimit të autorit është e ashpër dhe rrënqethëse. Ajo ashtu është menduar e thënë në mënyrë alegorike. Sepse, kjo gjuhë, si thotë populli, “eshtra nuk ka, por eshtra thyen!” Të një kohë pak më vonë, por të nderë nën okupimin serb, Vehap Shitës, një publicist dhe studjues i, policia serbe ia kërkon armën. Ai atyre u kishte thënë se arma e tij është lapsi. Ata nuk e kuptojnë anën tjetër të kësaj gjuhe metaforike. U thotë: “Unë nuk kam armë, por arma ime është lapsi!”.
Pra, mos ti harrojmë shkrimtarët, publicistët, romansierët, poetët, dramturgët e krijuesit tjerë, të cilët, në një kohë të vendimeve të mëdha, ata rrezikuan jetën fizike. Siç dihet, tregimi i Sabit Rrustemit u komentua me muaj të tërë nëpër gazeta e revista të ndryshme serbe të kohës. Shkroi “Borba”, “Vecerni novosti”, “Politika ekspres”, “Danas”, “Vjesnik” gazetë kroate e të tjera. Pra, nuk mbeti gazetë serbe pa e komentuar rrëfimin e tregimit “Nën maskën e mysafirëve” të S. Rrustemit, tregim që e dridhi një Jugosllavi e asaj kohe. Kjo është fuqia e artit letrar. Arti që
madhëron, por edhe arti që shkatërron e dridh…!
Po kështu, edhe tregimi alegorik e metaforik “Dhe unë do të çohem”, të lë përshtypjen e një kushtrimi të fortë që e ka ftuar popullin në luftë për liri e drejtësi. Ky tregim edhe sot ka aktualitet të asaj kohe të rëndë në Kosovë. Pra, këto tregime lanë gjurma të pashlyera të krijimeve tona që kanë vlera të pakontestueshme. Shih për këtë, te dy krijuesit tanë, pësuan keq. I pari mori dënimin katër vite, por edhe i dyti vuajti dënimin me burg vetëm se ishin autorë të këtyre tregimeve alegorike dhe të fuqishme të një kohe të rëndë. U dënuan autorët dhe u keqtrajtuan rëndë nga një regjim kriminel, i cili e deshi një popull të nënshtruar dhe të “dëgjueshëm” për armikun e kohës.
Ja një fragment të tregimit “Dhe unë do të çohem” të Adem Salihajt. “Ko Ro u zgjua e djerësitur. Fërkoi sytë disa herë që të shihte se ku gjendej. Shkoi hënën dhe u çudit sa shumë kishte qëndruar në atë kllapoi aq torturuese. Lëvizi pak, por, përnjëherë ndjeu dhembje në tërë trupin. Tërë trupi po i digjte nga plagët. Bëri të ngritejj, por përsëri i therrën plagët, me shumë mundime arriti të ngritej për gjysmë. “Unë do të çohem, – belbëzoi me vete. Ko Ro. Do të çohem dhe do të bashkohem me Shy Li-në dhe me shokët e tjerë në luftë për liri”, e përfundoi Ko Ro monologun e tij. (A. Salihaj). Tefik Selimi
