Ukshin Zajmi: Fuqia e Skënderbeut në një këngë (të panjohur deri më tash) lirike popullore në Karadak
Kohë më parë, Hamit Aliu (1947) mësues nga Shurdhani i Gjilanit, duke biseduar për rrjedhat aktuale kulturore zbuloi se e din një këngë, që ende askund nuk e ka dëgjuar për Skënderbeun. Me insistimin tonë ai këtë këngë e këndoi, ashtu siç e kishte mësuar, si fëmijë, nga dajua i tij Rasim Murati (1885-1980) nga fshati Bresje e Karadakut të anës së Shkupit. Kënga i ka tri strofa me tri refrene, që dallojnë njeri prej tjetrit. Në tekstin e këngës ka edhe fjalë të gjuhës turke, që asokohe, kur është kënduar kjo këngë, këngëtari anonim i ka huazuar.
Hartimi i këngës është bërë në bazë të nismës se luftës, arsyes së saj dhe fuqisë e trimërisë së Skënderbeut. Teksti i tri strofave të refrenit na bënë me dije se kënga është thurë e kënduar pas vdekjes së tij, sepse ajo porositë që bëmat dhe nderi i Skënderbeut të ruhet me mija vjetë dhe për te të flasin guri, druri e bjeshkët, sepse për te jeta ka qenë njësoj si vdekja dhe se tërë këto luftëra i bëri “ për vatan me dekë ”
Kënga përshkruan një mëngjes të bukur me diell, kohë kjo kur Skënderbeu po e niste luftën, strofë të cilën e përcjell refreni që e përgëzon Skënderbeun për mija vjetë dhe kërkon që guri, druri e bjeshkët t’ia ruajnë nderin e tij. Strofa e dytë e arsyeton nismën e kësaj lufte të Skënderbeut, sepse siç thot kënga: në Fushë të Krujës ka rënë një errësirë e ranë dhe sulltan Murati donë me kallë dynjanë. Në refrenin e kësaj pjese të këngës, këngëtari tash madhëron fisin e Kastriotëve- duke i uruar jetë mijëra vjeçare e duke rrefyer se jeta dhe vdekja e tyre (Ylmi dylmi) janë njësoj për për atdheun. Kulminacioni i këngës arrinë në strofën e tretë, kur këngëtari popullor madhëron trimërinë e kryetrimit tonë, të cilin e zbret nga kali, që kalorësi e lidhë për një guri të shpumë (të vrimosur) dhe 12 kajmekam ( komandant kazashë) një Skën’er po i mun’. Edhe refreni i tretë përgëzon jetë mijëvjeçare të jehonës së kryetrimit Skënderbe, duke treguar se ai: ditë e natë luftoi/për liri me dekë .
Komponimi i këtillë i kësaj kënge dëshmon për një zgjuarsi të këngëtarit popullor për të përshkruar me pakë fjalë heroizmin e Skëndrbeut dhe për të dhënë porosi të drejtpërdrejta dhe figurative për ruajtjen e kujtimit për te.
Teksti i këngës siç e ka shkruar Hamit Aliu:
“Në sabah u çova
Djelli seç po binte
-o, ky Skënderbeu
luften po e niste
e rrnoft Skënderbeu
me mija vjetë
e rrnoftë nëfuzi
n’gur, n’dru e n’bjeshkë
Ç’atje n’fushë të Krujës
nji duvan i ranë
-o, sultan Murati
do me kallë dynjanë
o,o, e rrnoftë Kastrioti
me mija vjet
ylmi dylmi heci
për vatan me dekë”
E ka lidhë kalin
Për nji guri t’shpu’m
Dhymdhetë kajmekam
Nji Sken’er po i mund
E rrnoft Kastrioti
Me mija vjete
Dite e nate luftoj
Per vatan me dekë
