Fitim RIFATI
Lufta e Dytë Botërore është një ngjarje e madhe në historinë e njerëzimit, pasojat e së cilës ndihen edhe sot. Ajo përfshiu edhe shqiptarët, të cilët, për të realizuar interesat kombëtare dhe për të mbrojtur Shqipërinë e viset shqiptare nga pushtimi i huaj, në valët e luftës ranë me mijëra martirë e viktima. Sipas vlerësimeve të personaliteteve shqiptare të kohës, në vitet 1943-1945, Gjilani dhe viset përreth dhanë mijëra dëshmorë e viktima, shifra e të cilave kalon çdo qytet e rrethinë të Kosovës.
Tahir Zajmi (1897-1971), veprimtar i shquar i lëvizjes për çlirim e bashkim kombëtar, ishte personalitet i njohur dhe ndër themeluesit e drejtuesit e Lidhjes së Dytë të Prizrenit (1943). Në fund të vitit 1944 kaloi si emigrant politik në Austri, Gjermani, Itali, Turqi e Belgjikë. Pothuajse pas njëzetë vitesh, në librin e tij në formë memoaresh, vlerësimesh e statistikash, të titulluar “Lidhja e II e Prizrenit dhe lufta heroike e popullit për mbrojtjen e Kosovës”, e botuar në Bruksel në vitin 1964, ofrohen të dhëna me rëndësi për veprimtarinë e organizatës politike kombëtare-shqiptare të Lidhjes së Dytë të Prizrenit dhe luftën e popullit shqiptar në Kosovë, për të mbrojtur kufijtë etnikë të Shqipërisë Verilindore nga depërtimi i forcave ushtarake partizane serbe, maqedonase e bullgare. Në këtë kontekst, në përputhje me ndarjen dhe rregullimin administrativ të Kosovës gjatë viteve 1941-1944, ai i kushton vëmendje të veçantë qëndresës heroike të popullit shqiptar të Gjilanit e rrethinës gjatë luftës së qershor-dhjetorit të vitit 1944, për të mbrojtur kufirin shqiptar nga agresioni i forcave partizane të Ushtrisë Nacional Çlirimtare të Jugosllavisë.
Sipas Tahir Zajmit, bilanci i dëshmorëve dhe viktimave të pushkatuara e masakruara në Gjilan e viset përreth, gjatë viteve 1943-1945, arrin shifrën e 8.000 shqiptarëve, më shumë se çdo rajon tjetër i Kosovës. Këto të dhëna, megjithëse të përgjithshme, ai i ka siguruar nga shtabet e qëndresës së armatosur dhe anëtarët e tyre, prandaj nxjerr këtë shifër përfundimtare. Veç kësaj, ai jep disa nga emrat, mbiemrat, vendin, moshën, datën, muajin dhe vitin e saktë të dëshmorëve ose viktimave të pushkatuara gjatë këtyre viteve. Në listën e tij paraqiten emra të dëshmorëve e viktimave nga këto vende të Anamoravës, Karadakut e Gollakut, si: Gjilani, Lluçani, Konçuli, Sllakoci, Kishnapole, Livoçi, Pasjani, Zhegra, Sllatina, Skifteraj, Budrika, Radivojci, Lubizhda, Godeni, Stublla, Kabashi, Pidiqi, Çeliku, Tërpeza, Ballanca, Myçybaba, Burinca, Lipovica, Llashtica, Shurdhani, Seferi, Depca, Caravajka, Remniku, Ramjani, Hogoshti, Muçivërci, Pogragja, Karaçeva, Busavata, Koretini, Topanica, Kabashi, Drenogllava, Mjaku, Goshica, Pozharani, Llovca, Ranatoci, Uglari, Zarbinca, Zhunica etj.
Më poshtë, po paraqesim të plotë dhe sipas origjinalit listën e një pjese të emrave të të rënëve në fronte të luftës dhe viktimave të Gjilanit e rrethinës në vitet 1944-1945:
- Esad Berisha, Avokat, nga Gjilani, 30 vjeç, vra me 29-12-1944
- Ymer Berisha, i ati i Esadit = = , 55 = , = = = = =
- Mehmet Behluli, = = , 65 = , = = = = =
- Sulejman Smira, = = , 60 = , = = = = =
- Jusuf Rashiti, = = , 50 = , = = = = =
- Aqif Tetova, Kryetar komune, = , 56 = , = = = = =
- Xhemail Osmani, = = , 23 = , = = = = =
- Ymer Hamdiu, = = , 45 = , = = = = =
- Idriz Sllovniku, = = , 35 = , = = = = =
- Gruaja e Idriz Sllonikut, = = , 30 = , = = = = =
- Esad Bajrami nga = Lluçan , 45 = , = = 25 = =
- Rexhep Hyseni, = = , 40 = , = = = = =
- Jonuz Mehmeti = = , 47 = , = = = = =
- Fahri Jonuzi = = , 20 = , = = = = =
- Salih Jahija = = , 21 = , = = = = =
- Zhafer Sula = = , 44 = , = = = = =
- Kadri Cufa = = , 27 = , = = = = =
- Mustafa Haziri = Konçul = , 43 = , = = 26 = =
- Myrsel Uka = = , 40 = , = = = = =
- Shaban Sadiku = = , 93 = , = = = = =
- Hysen Rama = = , 37 = , = = = = =
- Ram Shabani = = , 18 = , = = = = =
- Latif Musa = = , 42 = , = = = = =
- Jonuz Musa = = , 36 = , = = = = =
- Tal Shishani = = , 70 = , = = 6-1-1945
- Adile Shishani (grueja e tij) = , 65 = , = = = = =
- Ramadan Deda = = , 35 = , = = = = =
- Ismail Riza = = , 48 = , = = = = =
- Ismail Hyseni = = , 50 = , = = = = =
- Mehmet Hyseni = = , 51 = , = = 29-12-1944
- Tefik Mehmeti = = , 38 = , = = = = =
- Jusuf Stublla = = , 50 = , = = = = =
- Reshat Rexhepi = = , 35 = , = = = = =
- Isak Sherif Gashi, Universitar, =, 27 = , = = = = =
- Islam Reka = = , 29 = , = = = = =
- Shaban Ibra = = , 20 = , = = = = =
- Shefki Ibra = = , 35 = , = = = = =
- Ramiz Zgjagi = = , 40 = , = = = = =
- Mehmet Salihi = = , 30 = , = = = = =
- Mehmet Zyberi = = , 30 = , = = = = =
- Hysen Elezi = = , 24 = , = = = = =
- Nazim Beqa = = , 25 = , = = = = =
- Xhemal Ibrahimi = = , 25 = , = = = = =
- Jusuf Ibrahimi = = , 28 = , = = = = =
- Kadri Kamenica = = , 28 = , = = = = =
- Sulejman Ashkija, Gazetar = , 58 = , = = = = =
- Latif Qosa Gjilani = , 34 = , = = 6-1-1945
- Mehmet Dobercani = = , 36 = , = = = = =
- Jetullah Gjilani = = , 36 = , = = = = =
- Daut Alushani = = , 40 = , = = = = =
- Feriz Llashtica = = , 52 = , = = = = =
- Mehmet Gjilani = = , 60 = , = = = = =
- Iljaz Beg Gjinolli = = , 60 = , = = = = =
- Ibrahim Orana = = , 50 = , = = = = =
- Alush Hasani = = , 30 = , = = = = =
- Jusuf Hasani = = , 23 = , = = = = =
- Hasan Rexhepi = = , 55 = , = = = = =
- Islam Veseli = = , 36 = , = = = = =
- Dervish Veseli = = , 30 = , = = = = =
- Bajram Veseli = = , 20 = , = = = = =
- Shaban Sllovniku = = , 50 = , = = = = =
- Mehmet Hamdija = = , 62 = , = = = = =
- Hysen Veseli = = , 25 = , = = = = =
- Haxhi Alija = = , 75 = , = = = = =
- Halit Mehmeti = = , 48 = , = = = = =
- Shaib Rashiti nga kat. Silakoc = , 28 = , = = 28-12-1944
- Ismail Qerimi Kishnapole = , 18 = , = = = = =
- Riza Xhakli = = , 35 = , = = = = =
- Ramiz Rama Sllavoc = , 18 = , = = = = =
- Ibrahim Maloku Livoc = , 35 = , = = = = =
- Shaban Rexhepi Sllakoc = , 23 = , = = = = =
- Rexhep Rexhepi = = , 58 = , = = = = =
- Handar Xhakli Kishnapole = , 35 = , = = = = =
- Rasim Alushi Posjan = , 40 = , = = 2-12-1944
- Bek Sula = = , 65 = , = = = = =
- Rexhep Sula = = , 55 = , = = = = =
- Ramadan Bahtjari = = , 35 = , = = = = =
- Hysen Rexha Zheger = , 35 = , = = = = =
- Xhemal Zeqiri Sllatinë = , 30 = , = = = = =
- Isak Rexhepi = = , 45 = , = = = = =
- Rashit Bislimi = = , 45 = , = = = = =
- Sulejman Xhema = = , 40 = , = = = = =
- Abdullah Asllani = = , 37 = , = = = = =
- Rexhep Asllani = = , 29 = , = = = = =
- Mehmet Ymeri = = , 25 = , = = = = =
- Arif Salihi Selekar = , 45 = , = = = = =
- Pajazet Mahmuti = = , 35 = , = = = = =
- Ramadan Zahiri = = , 28 = , = = = = =
- Pajazet Fazlija = = , 38 = , = = = = =
- Hafez Sahiti = = , 37 = , = = = = =
- Mulla Zyberi = = , 55 = , = = = = =
- Shaib Jusufi = = , 23 = , = = = = =
- Nazmi Sejdija Budrike = , 26 = , = = = = =
- Xhem Radivojci Radivojc = , 49 = , = = = = =
- Xhemail Hajdari Lubizhdë = , 33 = , = = = = =
- Xhemal Tafa = = , 22 = , = = = = =
- Xhemal Nexhibi = = , 16 = , = = = = =
- Rahim Ibrahimi Goden = , 27 = , në Dhetuer 1944
- Jusuf Xhema = = , 30 = , = = = = =
- Gani Ahmeti = = , 32 = , = = = = =
- Elez Isaku = = , 27 = , = = = = =
- Ali Muslija = = , 29 = , = = = = =
- Ibrahim Idrizi = = , 64 = , = = = = =
- Engjell Zefi Stubell = , 35 = , = = = = =
- Asim Miti = = , 36 = , = = = = =
- Shefki Doka = = , 26 = , = = = = =
- Ramush Ramadani = = , 22 = , = = = = =
- Veli Miti = = , 27 = , = = = = =
- Hasan Ibrahimi Kabash = , 32 = , = = = = =
- Sakij Xhema Zheger = , 40 = , = me 2-12-1944
- Elez Jusufi = = , 45 = , = = = = =
- Halim Jetullahi = = , 37 = , = = = = =
- Uk Zahiri = = , 40 = , = = = = =
- Latif Jahija = = , 27 = , = = = = =
- Jusuf Muftari Pidiq = , 29 = , = = = = =
- Abdullah Ahmeti Celik = , 50 = , = = = = =
- Shevket Ahmeti = = , 30 = , = = = = =
- Latif Ahmeti = = , 32 = , = = = = =
- Ajet Ymeri Terpez = , 30 = , = = = = =
- Haki Jusufi = = , 29 = , = = = = =
- Muharrem Mehmeti = = , 26 = , = = = = =
- Sakip Selimi = = , 16 = , = = = = =
- Ali Agushi = = , 45 = , = = 26 = =
- Myslim Qerimi = = , 37 = , = = = = =
- Etem Avdija = = , 25 = , = = = = =
- Muharrem Kurti Ballancë = , 35 = , = = = = =
- Ymer Shaqiri Mucibabë = , 40 = , = = 30-11-1944
- Rashit Ajeti = = , 58 = , = = = = =
- Kamber Zenuni = = , 45 = , = = = = =
- Rrahman Kamberi = = , 50 = , = = = = =
- Nazir Arifi = = , 24 = , = = = = =
- Ibish Shaqiri = = , 42 = , = = = = =
- Vezir Hajrullahi = = , 34 = , = = = = =
- Bejtullah Jetishi Boricë = , 30 = , = = 2-12-1944
- Sinan Burica = = , 55 = , = = = = =
- Sejdi Sherifi = = , 27 = , = = = = =
- Sejdi Ibrahimi = = , 20 = , = = = = =
- Xhemal Abdyli Lipovicë = , 45 = , = = = = =
- Selman Harullahi = = , 40 = , = = = = =
- Rifat Selimi = = , 30 = , = = = = =
- Isak Sulejmani = = , 30 = , = = = = =
- Bajram Mehmeti = = , 30 = , = = = = =
- Ramadan Bajrami Llashticë = , 55 = , = = = = =
- Ramadan Habibi = = , 40 = , = = = = =
- Feriz Salihi = = , 50 = , = = = = =
- Jusuf Hamidi = = , 40 = , = = = = =
- Nasuf Fazlija = = , 50 = , = = = = =
- Rexhep Alija = = , 31 = , = = = = =
- Jetish Mahmuti = = , 39 = , = = = = =
- Bahti Fazlija = = , 45 = , = = = = =
- Selman Hajrullahi = = , 35 = , = = = = =
- Rrahman Ferizi = = , 25 = , = = = = =
- Shefki Rrahmani Shullan = , 50 = , = = = = =
- Ramiz Hajdari Sefer = , 50 = , = = = = =
- Xhelil Xhemaili = = , 35 = , = = = = =
- Rrahman Xhemaili = = , 20 = , = = = = =
- Jonuz Qerimi = = , 35 = , = = = = =
- Riza Qerimi = = , 18 = , = = = = =
- Rexhep Ahmeti = = , 17 = , = = = = =
- Dalip Hamidi = = , 60 = , = = = = =
- Sahit Bajrami = = , 50 = , = = = = =
- Isa Islami = = , 35 = , = = = = =
- Hajrullah Kurteshi Zheger , 60 = , = = = = =
- Dalip Rrahmani = = , 50 = , = = = = =
- Ibrahim Rrahmani = = , 55 = , = = = = =
- Abaz Ibrahimi = = , = , = = = = =
- Zylfi Kureçi = = , 50 = , = = = = =
- Idriz Kureçi = = , 40 = , = = = = =
- Salih Fetahi = = , 45 = , = = = = =
- Jusuf Koraci me gjith 4 mashkuj tjerë = , 80 = , = = = = =
- Abdi Pecena nga kat. Pecenë = , 50 = , = = = = =
- Bajram Demiri = = , 38 = , = = = = =
- Kadri Uka = = , 50 = , = = = = =
- Kasim Ibrahimi Depce = , 26 = , = = = = =
- Hajrullah Murati = = , 34 = , = = = = =
- Kadri Sinani = = , 50 = , = = = = =
- Rexhep Uka = = , 20 = , = = = = =
- Lutfi Bajrami = = , 40 = , = = = = =
- Beqir Rashiti = = , 20 = , = = = = =
- Halil Rashiti = = , 14 = , = = = = =
- Isa Vasufi = = , 37 = , = = = = =
- Jahir Jashari = = , 56 = , = = = = =
- Abaz Selimi = = , 60 = , = = = = =
- Ymer Abazi me dy vllazën tjerë = , 40 = , = = = = =
- Xhemail Jetishi = = , 30 = , = = = = =
- Idriz Ajeti = = , 50 = , = = = = =
- Zenel Ajeti = = , 40 = , = = = = =
- Qerim Ahmeti = = , 39 = , = = = = =
- Selim Shaqiri = = , 40 = , = = = = =
- Shaqir Selimi = = , 60 = , = = = = =
- Murat Alija = = , 60 = , = = = = =
- Shaban Salihi = = , 48 = , = = = = =
- Ali Moni = = , 35 = , = = = = =
- Maksut Zymeri = = , 45 = , = = = = =
- Jetish Ajdini = = , 50 = , = = = = =
- Azem Jashari = = , 30 = , = = = = =
- Rexhep Dalipi Caravajkë = , 60 = , = = = = =
- Rifat Dalipi = = , 40 = , = = = = =
- Ramadan Dalipi = = , 18 = , = = = = =
- Murat Abdyli = = , 45 = , = = = = =
- Adem Caravajka = = , 38 = , = = = = =
- Medish Caravajka = = , 60 = , = = = = =
- Azem Caravajka = = , 25 = , = = = = =
- Nuhi Sula = = , 50 = , = = = = =
- Nasuf Sula = = , 41 = , = = = = =
- Salih Hyseni Remnik = , 18 = , = = = = =
- Hajdar Hyseni = = , 25 = , = = = = =
- Zahir Bekteshi = = , 23 = , = = = = =
- Salih Ademi = = , 25 = , = = = = =
- Shaban Lahi = = , 35 = , = = = = =
- Hasan Xhela = = , 24 = , = = = = =
- Gani Fazlija = = , 20 = , = = = = =
- Selim Fetahi = = , 21 = , = = = = =
- Halil Selmani = = , 38 = , = = = = =
- Daut Ibrahimi = = , 45 = , = = = = =
- Shaban Ibrahimi = = , 38 = , = = = = =
- Bajram Ibrahimi = = , 36 = , = = = = =
- Bislim Rexha = = , 50 = , = = = = =
- Hasan Agushi = = , 40 = , = = = = =
- Ymer Syla = = , 45 = , = = = = =
- Rushdi Abdyli = = , 50 = , = = = = =
- Bajram Selimi = = , 12 = , = (Nxans fillore)
- Halit Boshnjaku = = , 33 = , = = = = =
- Myrsel Mustafa = = , 25 = , = = = = =
- Sahit Agushi = = , 50 = , = = = = =
- Salih Islami = = , 42 = , = = = = =
- Hajrullah Shevkija Ramjan = , 30 = , = = = = =
- Sahit Zeneli = = , 20 = , = = = = =
- Xheladin Ferhati = = , 60 = , = = = = =
- Ali Xhemaili Hogosh = , 24 = , = në Majë 1945
- Muharrem Fejza = = , 32 = , = = = = =
- Sakip Sakipi Llupashnicë = , 46 = , = = Dhetuer ‘44
- Ramadan Sakipi = = , 25 = , = = = = =
- Muharrem Ibrahimi = = , 37 = , = = = = =
- Ramadan Ibrahimi = = , 44 = , = = = = =
- Ahmet Rama Mucicerce = , 42 = , = = = = =
- Arif Rama = = , 35 = , = = = = =
- Sherif Ibrahimi = = , 37 = , = = = = =
- Hilmi Kallaba Pograxhe = , 34 = , = = = = =
- Asllan Bislimi Karaceve = , 49 = , = = = = =
- Bajram Kromidolli = = , 37 = , = = = = =
- Shevki Muftari Busavat = , 35 = , = = = = =
- Hami Koretini Koretin = , 45 = , = = = = =
- Aziz Ismajli Topnaicë = , 35 = , = = = = =
- Shaban Nebija Kabash = , 40 = , = = = = =
- Rrahman Kekrruku Drenogllavë = , 40 = , = në Kallnuer ‘45
- Kamber Mjaku Mjak = , 20 = , = = = = =
- Haxhi Goshica Goshicë = , 40 = , = = = = =
- Reshat Jonuzi Pozharan = , 40 = , = në Dhetuer ‘44
- Jonuz Jonuzi = = , 19 = , = = = = =
- Shaban Haliti = = , 85 = , = = = = =
- Myslim Xheladini = = , 45 = , = = = = =
- Osman Alija = = , 50 = , = = = = =
- Shefki Alija = = , 43 = , = = = = =
- Tefik Osmani = = , 35 = , = = = = =
- Sakip Asllani = = , 30 = , = = = = =
- Adem Selmani = = , 30 = , = = = = =
- Zenun Shabani = = , 39 = , = = = = =
- Sadik Xhemaili = = , 18 = , = = = = =
- Latif Hyseni = = , 42 = , = = = = =
- Salih Sulejmani = = , 29 = , = = = = =
- Ali Mustafa = = , 60 = , = = = = =
- Abaz Sadiku = = , 40 = , = = = = =
- Rifat Bajrami = = , 36 = , = = = = =
- Murat Hasani = = , 38 = , = = = = =
- Esad Rexhepi = = , 30 = , = = = = =
- Sulejman Rexhepi = = , 54 = , = = = = =
- Rexhep Sulejmani = = , 21 = , = = = = =
- Bajram Rexhepi = = , 43 = , = = = = =
- Vehbi Tahiri = = , 30 = , = = = = =
- Ajet Fejza = = , 42 = , = = = = =
- Rifat Shevkija = = , 16 = , = = = = =
- Tahir Ademi = = , 50 = , = = = = =
- Rexhep Stergleva = = , 60 = , = = = = =
- Mustafa Rexhepi = = , 19 = , = = = = =
- Gani Sinani Çerraj = , 20 = , = me 2-12-1944
- Sherif Staneci = = , 50 = , = = = = =
- Baki Staneci = = , 16 = , = = = = =
- Hajdar Staneci = = , 62 = , = = = = =
- Mustafa Staneci = = , 58 = , = = = = =
- Bektash Shabani = = , 40 = , = = = = =
- Sulejman Shabani = = , 38 = , = = = = =
- Bajram Rexha = = , 45 = , = = = = =
- Fazli Rama Bujice = , :7 = , = = = = =
- Ahmet Haziri Lovce = , 35 = , = = = = =
- Shaban Halili Ranatoc = , 64 = , = = = = =
- Ymer Hajdari Uglar = , 40 = , = = = = =
- Ramazan Rashiti = = , 24 = , = = = = =
- Shaban Ganiu = = , 22 = , = = = = =
- Sul Zarbinca Zarbince = , 55 = , = në Kallnuer ‘45
- Mal Kurt Balija 1946
- Zhafer Zhunica Zhunica = = = 1944
- Lluk Stublla Gjilani = = = = =
Për sa më sipër, mund të vihet në përfundim se brigadat partizane të UNÇJ-së, grupet çetnike serbe dhe organet e OZN-ës (“Departamentit të Mbrojtjes Popullore”), në përputhje me politikën shtetërore serbo-sllave, realizuan akte gjenocidi ndaj shqiptarëve të Anamoravës, për shkak të qëndresës heroike që ata treguan kundër tyre nga qershori deri në dhjetor të vitit 1944. Prandaj, edhe reprezaljet masive të tyre nuk kursyen meshkujt dhe femrat shqiptare të të gjitha moshave dhe profileve jetësore. Në këtë kontekst, mbështetur në të dhënat e mësipërme, Anamorava zë një vend të pamohueshëm në historinë e popullit shqiptar gjatë Luftës së Dytë Botërore, duke treguar aspiratat e popullit shqiptar të kësaj treve, për të mbrojtur kufijtë etnikë dhe për të ruajtur integritetin dhe funksionimin e Shqipërisë, të shtrirë në të gjitha viset e saj.
