Dashuria për atdheun dhe ndjenja e fortë patriotike kanë qenë shtylla të qëndrueshme të shumë familjeve shqiptare ndër shekuj. Në këtë rrugëtim të gjatë, plot sakrifica e dhimbje, familjet Maksuti dhe Orana kanë lënë gjurmë të pashlyeshme në historinë e qëndresës shqiptare, duke u përballur me pushkatime, tortura e persekutime nga okupatori çetniko-serb.
Një nga figurat më të dalluara të kësaj familjeje ishte Sabit Maksuti, i lindur në Gjilan, me rrënjë familjare nga Kaçaniku. Bashkë me bashkëshorten e tij, Zyhren nga Dobërqani, ai u rrit dhe veproi me një përkushtim të pashoq ndaj çështjes kombëtare. Sabiti u pushkatua më 22 dhjetor 1944 dhe ende sot varri i tij mbetet i panjohur.
Në pranverën e vitit 1941, pak ditë para hyrjes së forcave nacionaliste shqiptare në Gjilan, Sabiti dhe Zyhra Maksuti vendosën të përgatisnin flamurin kombëtar për pritjen historike. Ata i mblodhën tri vajzat e tyre të rritura: Feimen, 23 vjeçe, Hilmien 17 vjeçe dhe Melihajen vetëm 11 vjeçe, duke u thënë se nata do t’i gjente duke qendisur flamurin e shenjtë të Shqipërisë.
Pjesa më e vështirë ishte vizatimi i shqiponjës dykrenare. Ndihma erdhi nga Nazmi Halimi, vëllai i dr. Njazi Halimit, të cilin më vonë forcat çetniko-serbe do ta vrisnin. Nazmiu vizatoi shqiponjën në një fletë, ndërsa tri motrat, me përkushtimin e tyre prej vajzash trimëresha, e qendisën flamurin gjatë tërë natës, një sakrificë që risjell në kujtesë figurën e Marigonës së vitit 1912.
Në një mëngjes me diell të prillit të vitit 1941, Këshilli Organizativ i qytetarëve të cilët kishin organizuar pritjen e forcave shqiptare, morën flamurin e qendisur nga tri vajzat dhe së bashku me shumë qytetarë të mbledhur e shpalosin në qendër të Gjilanit. Ai moment u bë simbol gëzimi e krenarie për banorët e qytetit, të cilët për herë të parë shumë qytetarë e panë të valëvitej flamuri kombëtar.
Sot, pas 84 vitesh, Florina Orana Hoxha vajza e Meliha Maksuti Orana njeres nga tri motrat që e qendisën flamurin, e përshkruan kështu dëshminë që nëna ia kishte treguar shpesh:
“Nëna na ndihej krenare për atë që kishin bërë. Ajo na tregonte se gjatë gjithë natës e qendisnin flamurin në një heshtje të skajshme për shkak frigonin se do ti zbulonin. Nata iu dukej e gjatë, ato mezi prisnin që flamuri të shpalosej në mëngjes. Babai mori flamurin e qëndisur dhe ua dërzoi Këshillit Organizativ të kësaj feste, më pas ata e shpalosën atë në qendër të Gjilanit, shumica e qytetarve qanin nga gëzimi, më pas ai flamur u bë si një anëtar i ri i familjes. Populli nga dëshira e flakët mblidhte lule nga livadhet e drunjët e sapolulëzuar të prillit për të pritur forcat shqiptare që hynin në qytet.”
Përkushtimi i Sabit Maksutit ndaj arsimit dhe çështjes kombëtare u dëshmua edhe në vitin 1942, kur në oborrin e tij organizoi një drekë solemne në nder të shkollës shqipe “Bogdani”. Aty u mblodhën shumë patriotë për të ndarë idenë e një të ardhmeje të ndritur për arsimin shqiptar.
Falë sakrificave të atdhetarëve si Sabit Maksuti dhe shumë të tjerëve që flijuan gjithçka, madje edhe jetën, sot pas 84 vitesh, populli shqiptar gëzon lirinë dhe të drejtën për të ngritur flamurin e tij kudo.
